Međujezički uticaji u procesu usvajanja trećeg jezika

Abstract

U ovom istraživanju cilj je da na osnovu lične percepcije fenomena individualne višejezičnosti kod studenata i studentkinja Filozofskog fakulteta, Univerziteta u Novom Sadu, ispitam njihove stavove prema vlastitoj dvo- i višejezičnosti i utvrdim da li se, u kojoj meri i na koji način odvijaju međujezički uticaji u procesu učenja trećeg jezika. U Vojvodini je u službenoj upotrebi srpski jezik i ćirilično pismo, mađarski, slovački, hrvatski, rumunski i rusinski jezik i njihova pisma (Statut AP Vojvodine („Službeni list APV” br.17/09)) u skladu sa zakonom i pokrajinskom skupštinskom odlukom, a na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu postoji duga tradicija istraživanja dvo- i višejezičnosti u odnosu na jezik većinskog naroda (Mikeš 1961, 1964, 1965, 1991; 1998; Mikeš i Vlahović 1966; 1967; Mikeš i Savić 1972, 1973, 1974; Genc 1973, 1979, 1981, 1985, 1991; Međeši 2009; Tir 2002; Horakova 2002; Puja-Badesku 2009). Korpus empirijskih podataka čine dve grupe odgovora: odgovori dvojezičnih studenata (26) i studentkinja (74) prve godine Filozofskog fakulteta u Novom Sadu školske 2011/12. godine (prosečna starost 21;8 godina) za koje su dobijeni podaci pomoću upitnika i odgovori dve trojezične alumnistkinje istog fakulteta (44 godine) za koje su dobijeni podaci audio zapisom njihovih ličnih ispovesti (životnih priča). Upitnik ima sledeće celine: o maternjem jeziku, drugom i trećem jeziku, kao i međujezičkim uticajima; a audio zapisom su zabeleženi odgovori na slična pitanja u polustrukturiranom intervjuu. Prikupljeni podaci su analizirani na osnovu kombinacije mađarskog kao ugro-finskog i slovenskih (srpski/hrvatski, rusinski, slovački, ukrajinski, poljski, ruski), germanskih (nemački, engleski) i romanskih (rumunski, francuski, italijanski, španski) kao idoevropskih jezika. Dobijeni rezultati potvrđuju rezultate savremenih istraživanja dvo- i višejezičnosti i pokazuju sledeće: bez obzira na tipološke karakteristike jezika dvojezičnost efikasno utiče na usvajanje trećeg jezika (Ringbom 1987; Cenoz 2001; Jessner 2007; Gibbons 2009), što je u ovom istraživanju dokumentovano za kombinacije jezika: mađarski kao ugro-finski i slovenski (srpski/hrvatski, rusinski, slovački, ukrajinski, poljski, ruski), germanski (nemački, engleski) i romanski (rumunski, francuski, italijanski, španski) kao idoevropski jezici; drugi jezik ima veći uticaj na učenje trećeg jezika od prvonaučenog ili usvojenog jezika (Williams and Hammarberg 1998; Bardel and Falk 2007), ukoliko je kompetencija na visokom nivou, a izloženost drugom jeziku česta i dugotrajna i ukoliko su drugi i treći jezik tipološki slični; transfer jezičkog znanja sprovodi se na nesvesnom nivou i to češće u neformalnim, nego u formalnim situacijama, kao što je potvrđeno i u drugim istraživanjima (Hoffmann 2007); komunikativna strategija opisivanja se češće primenjuje u procesu stvaranja iskaza na trećem jeziku od strategije pravljenja hibridnih varijanti; kvalitativna analiza odgovora iz životnih priča potvrđuje osnovne rezultate dobijene na osnovu odgovora studenata i studentkinja i otkriva niz nijansi koje nije moguće dobiti upitnikom, a koje se odnose na kontekst, lična iskustva i sposobnosti da se metajezičke sposobnosti stave u funkciju učenja jezika. Iako je trojezičnost po svemu sudeći budućnost civilizacijskog toka i obrazovnog sistema, možda čak i od predškolskog uzrasta, o ovom fenomenu ima još uvek malo literature. Na bazi rezultata dobijenih u ovom istraživanju, iako njihova pouzdanost nije apsolutna, jer zavise od ličnog procenjivanja fenomena, moguće je nanovo razmotriti postojeće teorije i ponovo opisati metalingvističke sposobnosti kada su u pitanju jezici koji nisu srodni u odnosu na jezike koji su srodni kada je u pitanju trojezičnost u Vojvodini.

The aim of this study is to investigate attitudes towards personal bilingualism and multilingualism and to determine if there is a cross-linguistic influence in the third language acquisition process, how and how often it occurs, according to a personal perception of the phenomenon of the individual multilingualism among students at the Faculty of Philosophy, University of Novi Sad. In Vojvodina, the officially used languages are: Serbian, Hungarian, Slovak, Croatian, Romanian and Ruthenian (AP of Vojvodina Statute („Službeni list APV” br.17/09)). At the Faculty of Philosophy in Novi Sad bilingualism, multilingualism and the majority language has been traditionally studied since its foundation (Mikeš 1961, 1964, 1965, 1991; 1998; Mikeš i Vlahović 1966; 1967; Mikeš i Savić 1972, 1973, 1974; Genc 1973, 1979, 1981, 1985, 1991; Međeši 2009; Tir 2002; Horakova 2002; Puja- Badesku 2009). The empirical data include two groups of answers: answers that the first year (2011/12) bilingual female (74) and male (26) students (mean age 21;8) gave to questions about their mother tongue, second and third language and cross-linguistic influence in a questionnaire and answers that the trilingual alumni of the same faculty (44 years old) gave in their oral history. The questionnaire includes questions about mother tongue, second and third language, as well as about cross-linguistic influences. The questions in the semi-structured interview for the oral history are about the same topics. The obtained data are analyzed according to the combination of Hungarian as Finno-Ugric language and Slavic (Serbian/Croatian, Ruthenian, Slovak, Ukrainian, Polish, Russian), Germanic (German, English) and Romance languages (Romanian, French, Italian, Spanish) as Indo-European languages. The obtained results confirm the contemporary findings in bilingualism and multilingualism research and show the following: bilingualism has a positive influence on third language acquisition regardless of their typological characteristics (Cenoz 2001; Jessner 2007) and in this research it is confirmed for combination of languages: Hungarian as Finno-Ugric language and Slavic (Serbian/Croatian, Ruthenian, Slovak, Ukrainian, Polish, Russian), Germanic (German, English) and Romance languages (Romanian, French, Italian, Spanish) as Indo-European languages; the second language has a greater influence on the third language acquisition process than the first one (Williams and Hammarberg 1998; Bardel and Falk 2007), if the competence is on the high level, the second language exposure frequent and long, and if the second and the third language are typologically similar; the linguistic knowledge is transferred subconsciously, more often in informal than in formal situations, as it is confirmed in other studies (Hoffmann 2007); description as a communicational strategy is more often used than creation of hybrid forms; qualitative analysis of the obtained answers in oral histories confirm results obtained by the questionnaire, but it also reveals various nuances that cannot be found using questionnaire, about the context, personal experiences and abilities to use metalinguistic awareness in the language learning process. In spite of the fact that trilingualism is the future in the civilization evolution and in the educational system, even starting at the preschool level, there is not enough literature about the phenomenon. According to the results obtained in this research, although they are not absolutely reliable, since they depend on a personal judgment of the phenomenon, it is possible to redefine existing theories and to describe metalinguistic abilities again when