Ekumenizam u sociološkoj perspektivi : društvenohistorijski horizont, teorijsko uokvirenje i (inter)konfesionalni izazovi

Abstract

Ova doktorska disertacija istražuje ekumenizam iz jednog osobenog teorijskog i epistemološkog ugla. Uz pomoć cjelovitog obuhvata i međudisciplinarnog nadovezivanja težila se predočiti priroda i struktura ekumenizma, kao i poimanje njegovih zastupnika i privrženika. Istraživačka je pažnja posvećena i antiekumenizmu, kao i razlozima koji se navode u prilog takvog jednog stanovišta. U prvom dijelu rada predočavaju se kardinalni pojmovi (ekumena, ekumenizam, ekumeničnost) i historija samog ekumenizma. Povijest ekumenizma je razvrstana u tri vremenska isječka: paleoekumenizam, protoekumenizam, moderni ekumenizam. Nakon opojmovljenja i opovjesnjenja ekumenizma, dati su obrisi aksiologije ekumenizma. Ono što bi trebalo da odlikuje homo ecumenicusa čine tri krucijalna svojstva: dijalogičnost, irenizam i agapizam. Kako bi se ekumenizam što je moguće svestranije i nijansiranije istražio, on se umetnuo u izvjestan kategorijalni i teorijski okvir. U drugom dijelu rada ekumenizam je prelaman kroz tri teorijska pristupa: posvjetovljenje, globalizaciju i postmodernu. Pokazalo se da su navedeni teorijski obrasci bili saznajno plodonosni pri nastojanju da se objasni i razumije ekumenizam. U preostalom dijelu rada ekumenizam se sagledavao uzastopno s ove i one strane hrišćanstva. Trokonfesionalnost hrišćanstva je uslovila da se ekumenizam zasebno razmatra u okviru protestantizma, rimokatoličanstva i pravoslavlja. Dakako, to nije bila prepreka da se tri pomenute konfesije stave u višestrani uporedni okvir. Traganje za prihvatljivim granicama približavanja hrišćana odvelo je ovo istraživanje i s one strane hrišćanstva. Propitivalo se da li ekumenizam posjeduje svereligijske i opštečovječanske kapacitete. Najzad, u zaključnim se razmatranjima pravi bilans dosadašnjih ekumenističkih postignuća, kao što se oprezno nude i smjernice za stvaralačke proboje nekog budućeg ekumenizma. Ovako zamišljen rad zahtjevao je posebnu vrstu hermeneutičkih zahvata, ujedno kritičkih i uživljavajućih. Razlagan je ekumenizam iz historijskoidejne, fenomenološke, kritičkoideološke i teološkoantropološke tačke gledišta. Mimo konfiguracija i diskursa ekumenizma, velika pažnja je posvećena i znatnom broju njegovih poslenika

This doctoral dissertation explores ecumenism from a particular theoretical and epistemological angle. With the help of comprehensive coverage and interdisciplinary reference, the idea was to point out the nature and structure of ecumenism, as well as to understand its representatives and defenders. Special attention is devoted to antiecumenism and its rationale. In the first part of the work, some of the key notions are presented (ecumena, ecumenism, being ecumenical), including the history of ecumenism itself. History of ecumenism is classified in three temporal segments: paleo-, proto- and modern ecumenism. After defining ecumenism and putting it into historical frame, the contouring of its axiology is given. There are three distinctive attributes homo ecumenicus: willingness for dialogue, irenicism and agapism. In order to look into ecumenism in its most comprehensive and nuanced way, it had to be placed in a particular conceptual and theoretical framework. In the second part of this work, ecumenism is refracted through three theoretical approaches: secularization, globalization and postmodernism. It is apparent that these theoretical patterns are epistemologically fruitful in explaining and comprehending ecumenism. In the rest of the work, ecumenism is perceived successively within and without Christianity. The existence of three major branches of Christianity prompted us to look at ecumenism within Protestantism, Catholicism and Orthodoxy. These three confessions were accordingly assessed in a comparative frame. A search for acceptable points of approachment between Christians has led this study even beyond Christianity. It was examined whether ecumenism has pan-religious and universal human capacities. Finally, in concluding observations, a balance of previous ecumenical achievements is given. Guidelines for constructive breakthrough of some future forms of ecumenism is carefully submitted as well. Consequently, this work has required a special sort of hermeneutical engagement, both critical and interpretative in its character. Ecumenism has been analysed from the point of view of history of ideas, phenomenology, critique of ideology and theological antropology. Besides the configuration and discourses of ecumenism, special attention was paid to the considerable number of its proponents