Uticaj priliva stranih direktnih investicija na izvoz sektora poljoprivrede zemalja u razvoju

Abstract

Intenziviranje procesa globalizacije svetske privrede tokom prethodnih nekoliko decenija odrazilo se i na poljoprivrede zemalja u razvoju, transformišući ih i integrišući u svetsku privredu. Globalizacija u sektoru poljoprivrede praćena je sve značajnijim stranim direktnih investicijama i jačanjem međunarodne trgovine poljoprivrednim proizvodima. Predmet ove doktorske disertacije je odnos priliva stranih direktnih investicija i izvoza ovog sektora u zemljama u razvoju. Osnovni cilj ove disertacije je davanje odgovora na istraživačko pitanje da li i na koji način strane direktne investicije u sektoru poljoprivrede zemalja u razvoju utiču na izvoz ovog sektora. Relevantna teorija međunarodne trgovine i transnacionalnih preduzeća ukazuje na oprečne zaključke u pogledu odnosa stranih direktnih investicija i izvoza u zemlji domaćinu. Ovi zaključci mogu se grupisati u dve osnovne hipoteze: hipotezu komplementarnosti i hipotezu supstitutivnosti. Kako se obe hipoteze ne mogu teorijski osporiti problem odnosa stranih direktnih investicija i izvoza u zemlji domaćinu svodi se na empirijsko pitanje. Međutim, rezultati dosadašnjih empirijskih istraživanja takođe ne ukazuju na jedinstvene zaključke u pogledu ovog problema. Na početku disertacije, razmotrena je dosadašnja relevantna teorijska i empirijska literatura. Empirijska istraživanja na makro nivou analizirana su primenom meta-regresione analize. Ovom analizom utvrđeni su razlozi varijacija rezultata u dosadašnjim empirijskim istraživanjima. Zatim su primenom metoda deskriptivne statistike opisane dosadašnje razmere globalizacije, kao i zastupljenost protekcionizma u sektorima poljoprivrede u svetu. Opisan je istorijat globalizacije poljoprivrede, pri čemu su sa posebnom pažnjom obrađeni problemi koji se odnose na promene do kojih je ovaj proces doveo u zemljama u razvoju, posebno u pogledu priliva stranog kapitala u njihove sektore poljoprivrede, većeg uključivanja ovih sektora u svetsku ekonomiju i promena vezanih za prehrambenu bezbednost zemalja u razvoju. Nakon toga, opisan je multilateralni trgovinski sistem, kao i način na koji multilateralna regulativa uslovljava trgovinu i strana ulaganja u sektoru poljoprivrede zemalja u razvoju. Detaljno su razmotreni i svi relevantni aspekti ekonomske politike u Srbiji koji se odnose na strane direktne investicije, izvoz i njihov odnos uopšte, a posebno u sektoru poljoprivrede. Takođe, deskriptivna analiza sprovedena je i u slučaju Srbije, pri čemu su analizirani obim, struktura i druge karakteristike stranih ulaganja i izvoza sektora poljoprivrede Srbije. Na osnovu relevantne ekonomske teorije izvedene su četiri hipoteze koje su empirijski testirane primenom ekonometrijske metodologije. Empirijska analiza sprovedena je na makro i mikro nivou. Na makro nivou, analizirano je 80 zemalja u razvoju u periodu od 2005. do 2017. godine. Ocenjen je dinamički model panela primenom sistemskog metoda uopštenih momenata i metoda kvazi-maksimalne verodostojnosti. Rezultati empirijske analize na makro nivou ukazuju na pozitivan uticaj priliva stranih direktnih investicija na izvoz sektora poljoprivrede zemalja u razvoju. U analizi na mikro nivou posmatrana su 102 preduzeća u sektoru poljoprivrede Srbije u periodu od 2014. do 2017. godine. Analiza je zasnovana na ocenjivanju odgovarajućih Tobit modela, kojima je opisana izvozna odluka preduzeća u zavisnosti od njihovih karakteristika, kao i od karakteristika njihovog okruženja. Empirijski modeli su ocenjeni primenom metoda maksimalne verodostojnosti i uopštenog metoda momenata. Utvrđeno je da strano vlasništvo direktno doprinosi većoj izvoznoj orijentaciji preduzeća u sektoru poljoprivrede Srbije. Osim toga, utvrđeno je da su indirektni efekti stranih direktnih investicija u sektoru poljoprivrede Srbije negativni. Na kraju, na osnovu rezultata empirijske analize na mikro nivou izveden je zaključak da efekti stranog vlasništva na izvoz zavise od karakteristike zemlje porekla stranog kapitala, pri čemu su pozitivni izvozni efekti posebno izraženi u slučaju kapitala poreklom iz zemalja iz okruženja i razvijenih zemalja.

The intensification of the globalisation of world economy over the past decades inter alia affected developing countries agricultures, transforming and integrating them in the world economy. The globalisation of agriculture is closely related to increasingly significant foreign direct investment in the sector and intensification of agricultural international trade. The subject of this doctoral thesis is the relationship between the inflows of foreign direct investment and exports of this sector in developing countries. The main aim of this thesis is to answer the research question if and how the foreign direct investment in developing countries’ agricultural sectors affect the exports of these sectors. The relevant theory of international trade and transnational enterprises suggests conflicting conclusions concerning the relationship between foreign direct investment and exports in the host country. These conclusions can be grouped into the two general hypotheses: the complementarity hypothesis and the substitution hypothesis. As neither of the hypotheses can be theoretically refuted, the problem of the relationship between foreign direct investment and exports in the host country reduces to the empirical one. However, the results of the existing empirical studies also do not offer a unanimous conclusion regarding this research problem. In the introductory parts of the thesis, the relevant theoretical and empirical literature was reviewed. The macro-level empirical studies were scrutinised using the meta-regression analysis. The analysis results revealed the factors behind the variation of the empirical results in the existing related literature. Additionally, descriptive statistical methods were applied in order to describe the extent of the globalisation, as well as the magnitude of protectionism in the world agriculture. The history of the agricultural globalisation was presented, with the focus on the problems related to the changes in developing countries that resulted from globalisation, especially the ones concerned with foreign capital inflows in their agricultural sectors, greater integration of these sectors in the world economy and the changes related to developing countries’ food security. Following this, the multilateral trade system was described, along with the ways the multilateral regulations affect international trade and foreign investment in the agricultural sector of developing countries. A detailed review of all the relevant aspects of the economic policies of Serbia was provided, particularly those relating most closely to foreign direct investment, exports, their mutual relationship in general, and particularly in the agricultural sectors. Furthermore, the descriptive analysis was conducted in the case of Serbia, providing insight into the volume, structure, and other aspects of foreign investment and exports of Serbian agriculture. Based on the relevant economic theory, four hypotheses were derived and empirically tested using the econometric methodology. The empirical analysis was conducted on both macro and micro levels. On the macro level, 80 developing countries were analysed in the period between 2005 and 2017. A dynamic panel model was estimated using the system generalised method of moments and the method of quasi-maximal likelihood. The results of the macro-level empirical analysis indicate a positive impact of foreign direct investment inflows on the exports of developing countries’ agricultural sectors. In the micro-level analysis, 102 agricultural firms based in Serbia were observed in the period between 2014 and 2017. he analysis was based on estimating the apposite Tobit models, describing the firm-level export decision as a function of the firm’s characteristics, as well as the characteristics of its environment. The empirical models were estimated by applying the maximal likelihood method and the generalised method of moments.