Specijski diverzitet, taksonomska i molekularna karakterizacija grinja paučinara (Acari: Tetranychidae) u Srbiji

Abstract

Grinje paučinari (Acari: Tetranychidae) predstavljaju ekonomski najznačajniju grupu fitofagnih grinja sa preko 1300 opisanih vrsta. U okviru familije Tetranychidae nalazi se više od 100 vrsta koje se mogu smatrati štetočinama, među kojima se izdvaja 10 ekonomski veoma značajnih štetnih vrsta. Tetranihide su dobro proučene u većini zemalja zapadne Evrope dok su podaci o njihovom diverzitetu na Balkanskom poluostrvu veoma oskudni. Identifikacija, odnosno određivanje vrsta i proučavanje diverziteta grinja paučinara korišćenjem tzv. integrativnog pristupa, odnosno kombinovanjem metoda tradicionalne i molekularne taksonomije, iako rutinsko u SAD i većini zemalja zapadne Evrope po prvi put je korišćeno na materijalu sakupljenom u Srbiji. Tokom šest godina istraživanja (2013-2018) sakupljeno je 1119 uzoraka biljnog materijala na više od 800 različitih lokaliteta širom Srbije, pri čemu su na 632 lokaliteta pronađene grinje paučinari iz familije Tetranychidae, uključujući i 296 lokaliteta u 38 zaštićenih prirodnih dobara. U okviru istraživanja diverziteta grinja paučinara u Srbiji identifikovane su 42 vrste ove familije: 12 vrsta iz potfamilije Bryobiinae i 30 vrsta iz potfamilije Tetranychinae. Od ovog broja, prvi put u Srbiji je identifikovano 15 vrsta: tri iz potfamilije Bryobiinae i 12 iz potfamilije Tetranychinae. Grinje paučinari su u Srbiji pronađene u okviru osam osnovnih tipova staništa: kopnena vodena staništa; travna staništa i staništa visokih šaševa; vrištine, žbunasta staništa i tundra; šume, šumska staništa i druge pošumljene površine, unutarkontinentalna staništa sa slabo razvijenom vegetacijom; redovno ili skoro kultivisana agrikulturna, hortikulturna ili domaća staništa; konstrukcije, industrijska i druga veštačka staništa, kao i plantaže žbunova. Tetranihide su u Srbiji identifikovane na 253 biljne vrste iz 61 familije. Predstavnici potfamilije Bryobiinae utvrđeni su na domaćinima iz 41 biljne familije, dok su vrste iz potfamilije Tetranychinae zabeležene na domaćinima iz 54 familije. Među biljkama domaćinima nalazi se osam endemičnih i 12 reliktnih, zatim 58 korovskih i 12 invazivnih biljnih vrsta. U zaštićenim prirodnim područjima Srbije identifikovane su ukupno 34 vrste paučinara, 10 vrsta iz potfamilije Bryobiinae i 24 vrste iz potfamilije Tetranychinae. Dobijeni rezultati ukazuju na gotovo potpuno poklapanje metoda tradicionalne i molekularne taksonomije u identifikaciji, odnosno određivanju vrsta iz familije Tetranychidae. Rezultati dobijeni integrativnim pristupom ukazuju na brojne prednosti upotrebe molekularnih analiza u svrhu identifikacije određenih vrsta, a posebno u situacijama kada, iz različith razloga, nije moguće doći do precizne i potpune identifikacije isključivom primenom metoda tradicionalne taksonomije.