Višestruka diskriminacija žena u Srbiji i odabranim državama Evropske unije: uporedna analiza

Abstract

Poslednjih decenija intenzivno se na univerzionalnom i regionalnim nivoima razvija pravo ljudskih prava, uključujući pravo na ravnopravnost i pravo na slobodu od diskriminacije. To je doprinelo napretku u ostvarivanju prava žena i rodne ravnopravnosti. Ukinute su formalne zakonske prepreke za žene, zatim je zabranjena diskriminacija i garantovano je pravo na ravnopravnost, što je omogućilo de iure ravnopravnost, a nakon toga se teži ostvarivanju de facto ravnopravnosti. Međutim, suštinska ravnopravnost između žena i muškaraca još uvek nije dostignuta. Žene širom sveta i dalje su u nepovoljnijem položaju u poređenju sa muškarcima, diskriminisane su u svim sferama javnog i privatnog života i izložene su nasilju. Pored toga, žene su veoma heterogena grupa, a pojedine grupe žena višestruko su marginalizovane i izložene su većem riziku od višestruke diskriminacije, pa je njihov položaj mnogo lošiji u poređenju sa ženama i muškarcima iz većinske populacije, kao i muškarcima iz njihove manjinske grupe. Višestruka diskriminacija je složen društveni fenomen, kojim se bave mnoge naučne discipline, zbog čega je bilo neophodno interdisciplinarno istraživanje. U radu se bavim istraživanjem fenomena višestruke diskriminacijom žena, kao i dometima i ograničenjima pravne zaštite žena od višestruke diskriminacije u Republici Srbiji i Austriji, Bugarskoj, Hrvatskoj, Francuskoj i Nemačkoj, kao odabranim državama Evropske unije. Teorijski okvir ovog rada su feminističke teorije uopšte, a posebno feministička pravna teorija koju Marta Kamalas (Martha Chamallas) definiše kao feminističku pravnu teoriju generacije kompleksnih identiteta, a Kler Dalton (Claire Dalton) kao fazu raznovrsnosti. Podele koje su one formulisale povezane su sa pravnim teorijama jednakosti i ravnopravnosti, koje su važan deo teorijskog okvira ovog rada jer je na osnovu njih zabranjena diskriminacija, odnosno, kako je to Sandra Fredman definisala, ukinute su formalne zakonske prepreke, direktna i indirektna diskriminacija zabranjena su u svim sferama i uvedeni su mehanizmi za promovisanje ravnopravnosti. Feministička teorija intersekcionalnosti, koju je uspostavila Kimberli Krenšo (Kimberlé Crenshaw) predstavlja važan deo teorijskog okvira ovog rada, jer je za razumevanje pojma višestruke diskriminacije važno razumevanje višestrukosti identiteta i njihove međusobne zavisnosti i neodvojivosti. Teorija intersekcionalnosti naglašava da fokus mora da bude na jedinstvenom identitetu osobe, a obuhvata i nove koncepte u kojima se prevazilaze lična svojstva kao delovi identiteta i grupe koje se stvaraju na osnovu jednog ili više ličnih svojstava, te kao središno pitanje postavlja odnos moći koji deluje u odnosu na specifičan jedinstveni i nedeljivi identitet neke osobe. Predmet mog interesovanja bio je da li pravo ima odgovor na nedeljivost identiteta žena, što znači da sam istraživala da li je u antidiskriminacionim postupcima prepoznata višestruka diskriminacija, kao i da li žene koje pripadaju višestruko marginalizovanim grupama imaju adekvatnu mogućnost efikasne i delotvorne zaštite od diskriminacije. U radu zastupam tezu da je zabrana višestruke diskriminacije potreban, ali ne i dovoljan uslov za adekvatnu zaštitu žena od višestruke diskriminacije, odnosno, da samo propisivanje zabrane višestruke nije dovoljno da bi žene dobile adekvatnu zaštitu od diskriminacije. Takođe, zastupam tezu da prepreku ostvarivanju ravnopravnosti višestruko diskriminisanih žena predstavlja nedostatak suštinskog razumevanja fenomena višestruke diskriminacije među sudijama i advokatima, koji često odlučuju pod uticajem sopstvenih predrasuda i stereotipa, što pravnu zaštitu od diskriminacije čini nedelotvornom i dodatno marginalizuje žene. Zbog toga sam analizirala sudsku praksu i praksu nacionalnih tela za ravnopravnost u Srbiji i odabanim državama Evropske unije, kao i praksu Evropskog suda za ljudska prava i Suda pravde Evropske unije, u slučajevima višestruke diskriminacije žena. Rezultati istraživanja pokazuju da je broj postupaka za zaštitu žena od višestruke diskriminacije veoma mali, kao i da postoje brojni izazovi u obezbeđivanju efikasne i delotvorne pravne zaštite od višestruke diskriminacije žena, koji između ostalog, uključuju i određene normativne nedostatke u pravnim sistemima država, suštinsko nerazumevanje višestruke diskriminacije žena, odlučivanje pod uticajem rodnih stereotipa i predrasuda, kao i teškoće u primeni pojedinih odredaba zakona. Rad nudi uvid u prepreke i izazove u pravnoj zaštiti žena od višestruke diskriminacije, koje je neophodno otkloniti kako bi se višestruko diskriminisanim ženama obezbedila efikasna i delotvorna zaštita od diskriminacije. Rezultati istraživanja mogu biti od koristi pravnim profesionalcima (sudijama i advokatima), kao i donosiocima odluka i opštoj javnosti, u cilju podizanja svesti, boljeg razumevanja fenomena višestruke diskriminacije žena i poboljšanja pravne zaštite žena od višestruke diskriminacije.

In recent decades, human rights, including the right to equality and the right to freedom from discrimination, have been intensively developed at the universal and regional levels. This has contributed to progress in the realization of women's rights and gender equality. Formal legal barriers for women were abolished, discrimination was then banned and the right to equality was guaranteed, which enabled de iure equality, and subsequently sought to achieve de facto equality. However, substantive equality between women and men has not yet been achieved. Women around the world are still disadvantaged compared to men, discriminated against in all spheres of public and private life and subjected to violence. In addition, women are a very heterogeneous group, and some groups of women are marginalized and at higher risk of multiple discrimination, so their position is much worse compared to women and men in the majority population as well as men from their minority group. Multiple discrimination is a complex social phenomenon researched by many scientific disciplines, and interdisciplinary approach is necessary. The dissertation deals with the phenomenon of multiple discrimination against women, as well as the scope and limitations of legal protection of women against multiple discrimination in the Republic of Serbia and Austria, Bulgaria, Croatia, France and Germany, as selected countries of the European Union. The theoretical framework of this paper is feminist theories in general, and feminist legal theory in particular, which Martha Chamallas defines as the feminist legal theory of the generation of complex identities, and Claire Dalton defines it as the phase of diversity. The divisions they formulate are linked to the legal theories of equity and equality, which are an important part of the theoretical framework of this dissertation because the prohibition of discrimination is based on those theories. Sandra Fredman defines it as follows: formal legal barriers are abolished, direct and indirect discrimination is prohibited in all spheres, and mechanisms have been introduced to promote equality. The feminist theory of intersectionality, founded by Kimberlé Crenshaw, is an important part of the theoretical framework of this dissertation because understanding the multiple identities and their interdependence and inseparability is important for understanding the concept of multiple discrimination. Intersectionality theory emphasizes that the focus must be on the unique identity of the person, and introduces new concepts in which separate parts of identities, and groups created on the basis of one or more personal traits should be overcame. In addition, the central question should be focused on power dynamics acting in relation to the specific unique and indivisible identity of a person. The subject of my interest was whether the legal systems have an answer to the indivisibility of women's identities, which means that I researched whether multiple discrimination was recognized in anti-discrimination proceedings, and whether women belonging to multiple marginalized groups had an adequate possibility to be efficiently and effectively protected against discrimination. In my dissertation, I argue that the prohibition of multiple discrimination is a necessary but not sufficient condition for adequate protection of women against multiple discrimination, that is, the mere introduction of a prohibition of multiple discrimination in legislation is not sufficient for women to obtain adequate protection against discrimination. I also argue that the barrier to achieving equality for multiple discriminated women is the lack of an essential understanding of the phenomenon of multiple discrimination among judges and lawyers, who often decide under the influence of their own prejudices and stereotypes, which renders legal protection against discrimination ineffective and further marginalizes women. Therefore, I have analyzed the case law and practice of national equality bodies in Serbia and selected European Union countries, as well as the practice of the European Court of Human Rights and the Court of Justice of the European Union in cases of multiple discrimination against women. The results of the research show that the number of procedures for the protection of women from multiple discrimination is very small, and that there are numerous challenges in ensuring effective and effective legal protection against multiple discrimination against women, which include, among other things, certain regulatory deficiencies in the legal systems of the states, lack of understanding of multiple discrimination against women, decision making under the influence of gender stereotypes and prejudices, and difficulties in applying certain provisions of the law. The dissertation offers insights into the obstacles and challenges in the legal protection of women against multiple discrimination, which need to be addressed in order to provide effective and efficient protection from multiple discriminated against women. The results of the research can be useful to legal professionals (judges and lawyers) as well as decision makers and the general public, with the aim of raising awareness, better understanding the phenomenon of multiple discrimination against women and improving the legal protection of women against multiple discrimination.