Predstave na stenama i svedočanstva o šamanizmu u praistoriji Fenoskandije

Abstract

U disertaciji su razmatrane gravirane i slikane predstave na glacijalnim stenama u praistoriji Fenoskandije. Rad je imao za cilj da se sagledaju mogućnosti interpretacije ovih predstava (naročito sa aspekta šamanizma) i da se utvrdi da li se njihovo značenje menjalo tokom poslednjih deset hiljada godina. Proučavanja stenske umetnosti su dobila na značaju pre šezdesetak godina, dok su ranije bila prilično zanemarena. Njome su se uglavnom bavili amateri i entuzijasti, dok arheološkoj građi, odnosno arheološkom kontekstu nije poklanjano previše pažnje. Kad su proučavanja ove građe počela da uzimaju maha, arheolozi ali i mnogi amateri davali su različite interpretacije. U početku su preovlađivale kulturno-istorijske interpretacije kao što je lovna magija, zatim savremenije funkcionalističke i strukturalističke interpretacije, da bi se krajem osamdesetih godina prošlog veka pojavile i teorije koje govore o vezi između šamanizma i praistorijskih likovnih predstava na stenama. Interpretacije zasnovane na šamanizmu danas predstavljaju najprihvaćeniji model tumačenja ovih predstava u Južnoj Africi, Evropi i u Severnoj i Srednjoj Americi. Kod nas se ova vrsta arheološke građe do sada nije proučavala, niti se pominjala kao naučna tema. Široki hronološki opseg koji je ovde obuhvaćen odnosi se na skandinavsko kameno doba, pre svega mezolit i neolit, kao i na početak metalnog doba Fenoskandije. Areali čija su nalazišta sa stenskom umetnošću ovde predstavljena su Norveška, Švedska, Finska, Kola poluostrvo i oblast Karelije u severozapadnoj Rusiji. Sve pomenute regije su bile podložne velikim geološkim promenama tipičnim za rani holocen, samim tim i promenama predela koje su uticale na život u pomenutim paistorijskim periodima. Opisani lokaliteti sa predstavama na stenama su Ofoten i Alta u severnoj Norveškoj, Nemforsen u srednjoj Švedskoj, Valkeisaari u jugoistočnoj Finskoj, Kanozero na Kola poluostrvu i Vig na krajnjem severozapadu Rusije, na ušću u Belo more. U disertaciji je zastupljena i arheologija predela koja se pokazala značajnom u razmatranju prostornih obrazaca u distribuciji stena sa predstavama i relacija između stenske umetnosti i naseobinskih ostataka. Pokazalo se da je arheologija predela neophodna da bi se bolje razumeo način života lovačko-ribarsko-sakupljačkih zajednica. Ova disciplina je takođe značajna kako bi se bolje sagledale okolnosti koje su pratile izradu predstava na stenama...

The dissertation studies carved and painted images on glacial rocks in the prehistory of Fenoscandia. The goal of the work was to examine the possibilities of interpretation of these images (especially in the context of shamanism) and to establish whether their meaning has changed during the last ten thousand years. Before it began to gain importance around sixty years ago, study of rock art was quite neglected. It was mostly pursued by amateurs and enthusiasts, with little attention given to archeological material and archeological context. When study of this material began to gain momentum, archeologists, as well as numerous amateurs, offered various interpretations. In the beginning, interpretations were predominantly of a cultural-historical nature, such as hunting magic. These were followed by more modern functionalist and structuralist interpretations, while the late 1980s saw the appearance of theories about the connection between shamanism and prehistoric images on rocks. Interpretations based on shamanism are today the most widely accepted model for interpreting such images in South Africa, Europe, and North and Central America. In our country, until now this type of archeological material has not been studied, or even mentioned as a subject of scholarly research. The wide chronological scope encompassed here refers to the Scandinavian Stone Age, primarily the Mesolithic and the Neolithic, as well as to the early Metal Age of Fenoscandia. Areas whose rock art sites are presented here are Norway, Sweden, Finland, and the Kola Peninsula and the Karelian region in Russia. All these areas were subjected to large-scale geological changes typical of the early Holocene, implying changes of landscape which influenced life during the abovementioned prehistoric periods. Sites with rock images that have been described are Ofoten and Alta in northern Norway, Nämforsen in central Sweden, Valkeisaari in southeast Finland, Kanozero on the Kola Peninsula, and Vyg at the extreme northwest of Russia, at the mouth of the White Sea. The dissertation also applies landscape archeology, which proved important in examining spatial patterns of rock image distribution and the relations between rock art and settlement remains. Landscape archeology proved indispensible for better understanding of the way of life of hunter-fisher-gatherer communities. This discipline is also important for better examination of the circumstances in which rock images were created...