Sociološka sinteza biopsihosocijalnih aspekata rituala: integrativni pristup

Abstract

U najširem smislu, disertacija se bavi biološkim, psihološkim i društvenim karakteristikama rituala kao evolucione univerzalije, koje se manifestuju kako kod ljudi, tako i kod ne-ljudskih vrsta. Cilj disertacije jeste utvrđivanje funkcionalnih i konceptualnih granica njegovog istraživanja i razvoj sociološki zasnovane, integrisane teorije rituala. U uvodnom poglavlju analiziraju se problemi određenja rituala i razgraničenje između pojmova rituala, ritualizacije, aktivnosti nalik ritualu, obreda i performansa. Pored toga, analizirana su i etološka izučavanja rituala kod ne-ljudskih vrsta, razvoj i funkcije ljudskih rituala kao proizvoda biološke i kulturne evolucije. Drugo poglavlje posvećeno je analizi telesnih dimenzija ritualnog ponašanja. Najpre su obrađeni neurobiološki mehanizmi kao determinante rituala, dok je u drugom i trećem delu poglavlja pažnja posvećena biogenetičkom strukturalizmu i neurosociologiji kao integrativnim pristupima. Biogenetički strukturalizam je predstavljen kao inicijalni pokušaj prevladavanja ograničenja dominantnih paradigmi u izučavanju rituala, integracijom bioloških, antropoloških, psiholoških, fenomenoloških i neuroloških saznanja o ritualizovanim oblicima ponašanja i načinima na koje ta ponašanja indukuju izmenjena stanja svesti. Neurosociološki teorijski program predstavljen je kao novi korak u stvaranju intergrisane teorije rituala, kojim se analizira složen, dinamički odnos između mozga i okruženja, uz izbegavanje svakog vida redukcionizma. Psihološki mehanizmi kao determinante ritualnog ponašanja analizirani su u trećem poglavlju. Analiza je usmerena na teorije koje spajaju kognitivizam i adaptacionizam u objašnjenju mentalnih predstava i bave se fenomenima selekcije i kulturne transmisije, ali govori se i o složenom odnosu između rituala, spoznaje i emocija. Predstavljen je odnos specifične dinamike rituala i psiho-fizioloških procesa i reakcija organizma koje su indukovane njome, jer razumeti ritual između ostalog znači objasniti složen odnos uzmeđu uma i tela. Četvrto poglavlje bavi se sociološkim konceptualizacijama rituala i procesom transformacije sociološkog i antropološkog izučavanja od kraja devetnaestog veka, pa sve do današnjih dana. Inicijalni pokušaji stvaranja i isticanja važnosti interdisciplinarnosti za razumevanje ritualnog ponašanja i polivalentnosti rituala razmatraju se kroz rad Emila Dirkema, Bronislava Malinovskog, Alfreda Radklif-Brauna, Arnolda Van Genepa, Maksa Glukmana, viii Viktora Tarnera, Meri Daglas, Roja Rapaporta, Kliforda Gerca, Ervinga Gofmana, Rendala Kolinsa i Džefrija Aleksandera. U petom i zaključnom poglavlju obrađeni su izazovi i problemi koji se pojavljuju u domenu zasnivanja integrisane teorije rituala i predlaže se rekonceptualizacija socioloških teorija rituala u svetlu neusociologije. Ukazano je na potrebu i važnost interdiciplinarnog proučavanja rituala, kako radi unapređenja sociološkog znanja u ovoj oblasti proučavanja, tako i unapređenja epistemoloških mogućnosti sociologije uopšte. Istražujući socijalnu dimenziju funkcionisanja mozga i spajajući funkcionisanje mozga sa ponašanjem i procesima sopstva, neurosociologija je predstavljena kao pogodan teorijski okvir za objašnjavanje složenog odnosa između mozga, prirodnog i socijalnog okruženja. Ključne reči: ritual, ritualizacija, dimenzije rituala, interdisciplinarnost, neurosociologija, integrisana sociološka teorija.