Shizotipija podrazumeva sklonost ka neobičnim perceptivnim iskustvima, magijskom mišljenju, socijalnom povlačenju, anhedoniji i dezorganizovanosti na planu mišljenja i ponašanja. Iz ugla kvazi-dimenzionalnog modela, smatra se da ova odlika ličnosti predstavlja subkliničku formu shizofrenije i da označava vulnerabilnost za razvoj psihotičnog poremećaja. Međutim, zagovornici potpuno dimenzionalnog modela mišljenja su da shizotipija predstavlja neutralnu dimenziju ličnosti na kojoj svi ljudi (a ne samo vulnerabilni pojednici) u većoj ili manjoj meri variraju i koja može biti povezana kako sa mentalnim zdravljem, tako i sa mentalnim poremećajem. Na temelju potpuno dimenzionalnog pristupa, razvio se model „benigne“, tj. „zdrave“ shizotipije koji oslikava stav da neke osobe, uprkos neobičnim psihičkim doživljajima, mogu imati visoko postignuće na merama blagostanja, kreativnosti i duhovnosti, te biti visoko funkcionalne. Međutim, empirijski nalazi u ovoj oblasti uglavnom su kontradiktorni, a... koncept benigne shizotipije i dalje je kontroverzan i u značajnoj meri suprotstavljen tradicionalnim kliničkim shvatanjima. Stoga je primarni cilj ovog rada bila replikacija rezultata koji pokazuju da je u nekliničkoj populaciji moguće registrovati klaster koji odgovara fenomenu benigne shizotipije, te validacija ovog klastera kroz istraživanje relacija sa mentalnim zdravljem, kreativnošću, kognitivnim, personalnim i sredinskim varijablama, u cilju proširivanja korpusa znanja o ovom fenomenu. Inicijalno, 775 učesnika prosečne starosti 20.49 godina, pretežno ženskog pola (83.9%) popunilo je Skraćeni revidirani upitnik za procenu shizotipalne ličnosti (SPQ-BR) koji meri interpersonalnu, dezorganizovanu i kognitivno-perceptivnu dimenziju. Na dobijenim skorovima sprovedena je dvoetapna kros-validaciona klaster analiza koja je podržala četvoroklastersko rešenje. Registrovani su: klaster socijalnog povlačenja, klaster niske shizotipije (sve dimenzije ispod proseka), klaster neobičnih iskustava i klaster visoke shizotipije (sve tri dimenzije visoko izražene). Nakon što su iz dalje procedure isključeni ispitanici koji su ostvarili visoke rezultate na skalama socijalne poželjnosti (SSP), psihotičnih simptoma (PDSQ) i nasumičnog odgovaranja, u okviru svakog klastera, nasumično je pozvano 50 ispitanika radi učešća u sveobuhvatnom testiranju. To je rezultiralo konačnim uzorkom od 181 ispitanika, prosečne starosti 20.09 godina, pretežno ženskog pola (87.3%). Ispitanici su individualno popunili opsežnu bateriju testova (Upitnik o socio-demografskim i biografskim podacima, listu kritičnih ajtema sa upitnika PDSQ, Inventar velikih pet (BFI), Tellegenovu skalu apsorpcije (TAS), Kontinuum mentalnog zdravlja – kratka forma (MHC-SF), Biografski inventar kreativnog ponašanja (BICB), zadatak fonemske fluentnosti, Test pravljenja traga (TMT), zadatak Brojevi (unapred i unazad) sa VITI-a, zadatke divergentne produkcije), te prošli kroz proceduru za merenje meta-kognicija. Sproveden je χ2 test, kao i serija ANOVA i MANOVA, radi utvrđivanja razlika između klastera na merenim varijablama. Rezultati su pokazali da klaster niske shizotipije i klaster neobičnih iskustava izveštavaju o povoljnijim demografskim i biografskim faktorima, manifestuju povoljniji sklop osobina ličnosti sa upitnika BFI i ostvaruju značajno bolje rezultate na merama blagostanja u odnosu na ostala dva klastera. Ispostavilo se da ispitanici iz klastera neobičnih iskustava imaju manje psihopatoloških simptoma u odnosu na klaster visoke shizotipije, kao i da postižu značajno više rezultate na meri apsorpcije u odnosu na klaster niske shizotipije, a značajno niže rezultate u poređenju sa klasterom visoke shizotipije. Pronađeno je da ispitanici iz klastera visoke shizotipije ostvaruju značajno lošije postignuće na Brojevima unapred u odnosu na klaster niske shizotipije, te da manifestuju više maladaptivnih meta-kognicija u odnosu na klaster niske shizotipije i socijalnog povlačenja. Nisu registrovane značajne razlike između klastera na merama kreativnog ponašanja, divergentnog mišljenja, fonemske fluentnosti i na TMT-u. Rezultati našeg istraživanja pokazali su da od tri klastera sa povišenim skorovima na dimenzijama shizotipije, klaster neobičnih iskustava u najvećoj meri odgovara benignoj shizotipiji jer pokazuje najadaptivnije karakteristike. Sa druge strane, klaster visoke shizotipije manifestuje najviše indikatora disfunkcionalnosti. Naši rezultati pretežno podržavaju koncept benigne shizotipije, pokazujući da pojedine osobe, iako imaju neobična mentalna iskustva i doživljaje, mogu manifestovati visoko blagostanje, povoljan sklop nekliničkih osobina ličnosti, te odlike kao što su sklonost ka apsorpciji i duhovnosti, uz povoljne korelate u vidu određenih demografskih i biografskih faktora. Ipak, naši rezultati dovode u pitanje dosadašnje nalaze o povezanosti između shizotipije i kreativnosti, te postavljaju nova pitanja i izazove u vezi sa budućnošću koncepta benigne shizotipije.
