Sezonske fluktuacije voluharica i miševa(Rodentia: Muridae) i njihova uloga kaovektora iksodidnih krpelja (Acari: Ixodidae)

Abstract

Gustina populacija i sezonske fluktuacije u brojnosti voluharica i miševa (Rodentia: Muridae) predstavljaju najvažniji faktor u diverzitetu, distribuciji i abundanci ektoparazitskih vrsta. Epidemiološki modeli ukazuju da bi povećanje gustine populacija glodara dovelo i do povećanja gustine populacija ektoparazita zbog postojanja većeg izbora preferentnih habitata (jedinke domaćina). Voluharice i miševi predstavljaju grupu glodara koja ima izuzetan vektorski potencijal za veliki broj vrsta iksodidnih krpelja (Acari: Ixodidae), naročito triksenih i diksenih vrsta. Ako se gustina populacija potencijalnih domaćina (voluharica i miševa) posmatra kao stanište za iksodidne krpelje, tada se i meĎu njima mogu uočiti razlike koje u kvalitativnom ili kvantitativnom smislu podržavaju različite gustine populacija krpelja. Većina vrsta glodara zbog svojih širokih areala, sezonskih migracija i fluktuacija brojnosti predstavlja jednu vrstu specifičnog „epidemiološkog mosta“ koji je odgovoran za održavanje visokih gustina populacija krpelja u okviru odreĎenih staništa, ali, što je još značajnije, i prostorno prenošenje pojedinih vrsta iksodidnih krpelja van okvira datog habitata. Na osnovu dokazanog vektorskog potencijala glodara, utvrĎen je i cilj istraživanja koji podrazumeva tačno odreĎivanje sezonske fluktuacije i prostorne disperzije voluharica i miševa na odabranim lokalitetima, utvrĎivanje dinamike populacija prikupljenih krpelja iz prirode i brojnosti krpelja prisutnih na domaćinu, vektorsku i ektoparazitsku povezanost glodara i krpelja u odnosu na tip habitata, meteorološke parametre (sezonu), uzrasnu klasu i pol glodara. TakoĎe će se razmatrati i četiri postavljene radne hipoteze koje se tiču odnosa glodari – krpelji: (1) broj različitih stadijuma krpelja na individuama domaćina se povećava sa povećanjem starosne grupe (mase tela) domaćina, (2) broj različitih stadijuma krpelja na individuama domaćina se smanjuje sa povećanjem gustine populacije domaćina, (3) veći broj različitih stadijuma krpelja na individuama domaćina se konstatuje na ženkama, nego na mužjacima i (4) najveći broj parazitirajućih stadijuma krpelja se nalazi na glavi domaćina. Tokom četvorogodišnjeg ispitivanja (od 2008. do 2011. godine) sezonske dinamike glodara na lokalitetima Apatin, Bogojevo, Labudnjača (Kamarište) i Čelarevo ukupno je izlovljeno 2.736 jedinki, od kojih je najbrojnija vrsta A. terrestris, zatim slede: A. agrarius, A. flavicollis, A. sylvaticus i C. glareolus. Ukupan broj konstatovanih krpelja iznosio je 257. Krpelji su pripadali sledećim vrstama i razvojnim stadijumima: I. ricinus (larve i nimfe), I. trianguliceps (larve), D. marginatus (larve i nimfe), H. concinna (larve i nimfe) i R. sanguineus (larve i nimfe). U okviru proučavanih ekosistema, glodari imaju značajnu ulogu u održavanju krpeljskih populacija različitih vrsta, omogućavajući i olakšavajući transstadijalni kontinuitet u ciklusu razvića. Dalje, na osnovu bioekoloških karakteristika, a naročito arela kretanja za vreme perioda intenzivne ishrane i parenja, sve ispitivane vrste glodara predstavljaju i veoma dobre vektore determinisanih vrsta iksodidnih krpelja izmeĎu različitih tipova staništa, obezbeĎujući im prostornu i vremensku disperziju, što je od velikog ekološkog, medicinskog i veterinarskog značaja.

The population density and seasonal fluctuations of voles and mice (Rodentia: Muridae) are the most important factors in the diversity, distribution and abundance of ectoparasites. Epidemiological models indicate that an increase in the rodent population density could stimulate an increase in population density of ectoparasites due to the greater variety of preferred habitat (individual hosts). Voles and mice are a group of rodents that have exceptional vector potential for a large number of ixodid ticks species (Acari: Ixodidae), especially tree-host and two-host species. If the densities of the potential host population (voles and mice) are observed as the habitats for ixodid ticks, the qualitative and quantitative differences among them are noticeable, so as different species diversity and population densities of ixodid ticks. Because of the wide ranges of activity, seasonal migrations and population size fluctuations, most rodent species represent a specific type of an "epidemiological bridge" which is responsible for the maintenance of high population density of ticks within certain habitats, but more importantly, the spatial transfer of certain ixodid tick species beyond the boundaries of the certain habitat. Based on the proven vector potential of rodents, the aims of the research were to determine: the seasonal fluctuations and spatial dispersion of voles and mice at selected localities, the dynamics of tick populations collected from nature and obtained from the hosts, vector and ectoparasitic relation between rodents and ticks concerning the type of habitat, meteorological parameters (season), age classes and gender. The four hypotheses will be reviewed: (1) the number of different stages of ticks on the hosts increases with the age group (body mass) of the host, (2) the number of different stages of ticks on the hosts decreases with increasing host population density, (3) a larger number of ticks obtained from the hosts are found on the females than on the males, and (4) the highest number of ticks could be found on the host’s head. The four year study (2008 to 2011) of seasonal dynamics of voles and mice was conducted at four localities: Apatin, Bogojevo, Labudnjača (Kamarište) and Čelarevo. The total of 2.736 rodent specimens were caught. The most numerous species was A. terrestris, followed by: A. agrarius, A . flavicollis, A. sylvaticus and C. glareolus. The total number of identified ticks was 257, belonging to the following species and developmental stages: I. ricinus (larvae and nymphs), I. trianguliceps (larvae), D. marginatus (larvae and nymphs), H. concinna (larvae and nymphs) and R. sanguineus (larvae and nymphs). Within the studied ecosystems, rodents play a significant role in maintaining different species of tick populations, enabling and facilitating transstadial continuity in the life cycles. Furthermore, based on bio-ecological characteristics, especially areal activity during the period of intensive feeding and mating, all observed rodent species were very good vectors of certain ixodid tick species among different types of habitats, providing them spatial and temporal dispersion, which is of great ecological, medical and veterinary importance.