Rodna dimenzija enciklopedijskog teksta: interdisciplinarni pristup

Abstract

Izrada osnovnih principa za rodno osetljiv pristup u enciklopedijskom tekstu važan je korak ka sveobuhvatnijoj slici naše stvarnosti u procesima demokratizacije društva danas. Važno je i iz istorijske perspektive obratiti posebnu pažnju na sve one žene iz prethodnih vekova koje su značajne u različitim domenima naše istorijske prakse, a nisu do sada o njima iznošeni valjani podaci (Tomin, 2011). Cilj istraživanja je provera postojanja implicitne diskriminacije prema ženama iz različitih grupa u postojećim enciklopedijskim projektima i predlog za prezentaciju žena u enciklopedijskom tekstu kojim se uvažavaju rodne i druge razlike i specifičnosti kako iz istorijske tako i iz savremene perspektive. Pretpostavka je da je u postojećim enciklopedijama nedovoljno odrednica o zaslužnim ženama, što je rezultat implicitne rodne diskriminacije onih koji uređuju enciklopedijski tekst, ali i spor proces sazrevanja enciklopedijskog teksta kao posebnog žanra. Odabrana je teorija drugosti za osnovu analize enciklopedijskih odrednica o ličnostima; metod kritičke analize teksta za formiranje institucionalnog žanra. Korpus čini ukupno 106 enciklopedijskih jedinica, sačinjen na osnovu literature dostupne u poslednjih petnaest godina, iz različitih disciplina, pre svega interdisciplinarnih i onih koje su nove, a karakteristične su za oblasti delovanja žena danas. Korpus od 106 enciklopedijskih odrednica prati Uputstvo za pisanje enciklopedijske odrednice, spisak literature koji sadrži sve bibliografske jedinice koje su korišćene u formiranju korpusa i spisak skraćenica. Rezultati istraživanja pokazuju da je u postojećim enciklopedijama nedovoljan broj žena; u odrednicama odsustvuje rodno osetljiv pristup koji je (delimično) posledica uređivačke koncepcije. Osnovni rezultat je autorov predlog 106 enciklopedijskih odrednica o zaslužnim ženama iz svih oblasti života i rada (sa 95 fotografija), odabran u skladu sa uspostavljenim kriterijumima za izbor odrednica i napisane prema uputstvu za pisanje rodno osetljivim jezikom. U zaključku se konstatuje da je žanr enciklopedijskog teksta sazrevao u srpskom jeziku tokom gotovo jednog veka i da danas u njemu odsustvuje rodno osetljiva dimenzija. Zato rezultati u ovom radu mogu biti od koristi u neposrednom radu timova okupljenih oko enciklopedijskih i leksikonskih projekata u zemlji u daljem radu za pokolenja koja dolaze.