Modelovanje procesa stvaranja prizemnog ozona i njegove distribucije u urbanim sredinama

Abstract

Ova doktorska disertacija ima za cilj da pruži doprinos u formiranju matematičkih modela, koji daju mogućnost upravljanja emisijom zagađujućih materija, kao i prevenciju i kontrolu negativnih efekata industrijske proizvodnje i izduvnih gasova na životnu okolinu, pre svega na zdravlje ljudi u urbanim sredinama. Najpre su date uvodne osnove za bolje razumevanje samog problema vezanog za zagađenje vazduha koncentracijama prizemnog ozona i njegovog štetnog dejstva, da bi se kroz naredna poglavlja primenom različitih modela i metoda identifikovali faktori koji doprinose njegovom stvaranju i moguća rešenja datih ekoloških problema. Sagledavanje problema dato je kroz primenu multivarijantnih, multikriterijumskih i nelinearnih metoda, koje su našle sve veću primenu kod rešavanja problema ekološkog menadžmenta. Korišćeni su oni modeli koji za dati skup podataka i dati predmet istraživanja daju najbolje rezultate. Podaci su prikupljeni sa automatskih mernih stanica, koje su locirane u tri urbane sredine, karakteristične po različitim izvorima zagađenja, čime su ispitani svi faktori koji doprinose stvaranju ozona. Na osnovu prikupljenih podataka, formirana je reprezentativna baza podataka, koja je omogućila dalju analizu i sagledavanje problema. Dobijeni rezultati pokazali su da se na osnovu raspoloživog skupa podataka može utvrditi potencijalni izvor primarnih polutanata koji doprinose stvaranju ozona i izvršiti predikcija budućeg kretanja koncentracije ozona.

The aim of this PhD thesis was to give a contribution to the generation of mathematical models, which provide the ability to control the emission of pollutants, as well as to control the adverse effects of industrial production and traffic exhaust emissions to the environment, especially to the health of people who are living in urban areas. In the first part of the dissertation are given basis for a better understanding of the problems related to air pollution, ground-level ozone and its harmful effects. In the next chapters are shown various factors that contribute to ozone formation and possible solutions to environmental problems. Different techniques, like multivariate, multicriteria and nonlinear methods, were used, in order to analyze the problem. Models which are used are those which for a given data set and given research provide the best results. Data were collected at automatic measuring stations, which are located in three urban areas. Selected urban areas are characterized by different pollution sources, in that way all factors that can contribute to ozone formation were tested. Based on collected data, representative database was formed, which enabled further analysis. The results showed that, based on the available data set, it can be determined the source of primary pollutants, which contribute to ozone formation, and make predictions of future ozone trends.