Efekat srećnog i disforiĉnog afekta i vulnerabilnosti za depresiju na proces paţnje: studija oĉnih pokreta

Abstract

Osnovni cilj ovog istraţivanja je bio ispitivanje uticaja indukovanog srećnog i tuţnog afekta i vulnerabilnosti za depresiju na proces paţnje. U istraţivanju su integrisane i proveravane osnovne pretpostavke Teorije proširenja i izgradnje (Fredrickson, 1998, 2001) koje se tiĉu uticaja pozitivnih i negativnih emocija na opseg paţnje, i pretpostavke Bekove teorije depresije (Beck, 1967) u vezi sa efektima kognitivne vulnerabilnosti za depresiju na proces paţnje. Dva kljuĉna pitanja na koja je ovo istraţivanje pokušalo da pruţi odgovore su: 1) da li opseg paţnje zavisi od emocionalnog stanja koje osoba trenutno doţivljava; 2) da li osobe sa kognitivnom vulnerabilnošću za depresiju ispoljavaju negativne pristrasnosti paţnje. Istraţivanje je sprovedeno u dve faze. U prvoj fazi je uĉestvovalo 731 ispitanika (84% ţenskog pola), studenata Filozofskog fakulteta u Novom Sadu, proseĉne starosti 20.52 godine (SD = 1.80). Cilj ovog dela istraţivanja je bio da se selektuju osobe sa visokim i niskim rizikom za razvoj depresije, na osnovu skorova na dve mere kognitivne vulnerabilnosti za depresiju: 1) testa za procenu pristrasnosti u kognitivnom procesiranju informacija (Scrambled Sentences Test; Wenzlaff, 1988, 1993); 2) skale samoprocene depresivnih kognicija (Dysfunctional Attitude Scale-Form A; Weissman & Beck, 1978). Na osnovu rezultata na testovima vulnerabilnosti za depresiju i subskali depresivnosti PDSQ (The Psychiatric Diagnostic Screening Questionnaire; Zimmerman & Mattia, 2001), iz inicijalnog uzorka su formirane dve grupe ispitanika - vulnerabilni za depresiju (N = 82; 69 ţenskog pola i 13 muškog) i nevulnerabilni (N = 88; 79 ţenskog pola i 9 muškog). Od ukupnog broja ispitanika koji su zadovoljavali kriterijume visoke i niske vulnerabilnosti za depresiju, u eksperimentalnom delu istraţivanja je uĉestvovalo 120 ispitanika (po 60 u svakoj grupi), koji su pristali da doĊu na drugu fazu istraţivanja. Druga faza istraţivanja je sprovedena u Laboratoriji za eksperimentalnu psihologiju, Filozofskog fakulteta, Univerziteta u Novom Sadu, i sastojala se iz sledećih delova: 1) popunjavanja baterije testova za procenu kontrolnih varijabli: pozitivnog i negativnog afekta, anksioznosti, depresivnosti, psihološke fleksibilnosti, optimizma i radoznalosti; 2) indukcije emocija, procedurom kombinovanja muzike i prisećanja i zapisivanja autobiografskog dogaĊaja; 3) eksperimenta praćenja oĉnih pokreta, u kojem je korišćen Eye-tracking sistem EyeLink II; 4) debrifinga. Stimulus u eksperimentu je bio slajd sa tri slike iste valence (tuţne, srećne, neutralne), prikazane na sivoj pozadini. Na slajdu je uvek jedna slika bila centralno, a dve periferno. Polje u kojem su slike prikazivane je bilo podeljeno u devet kvadranata, u koje su slike rasporeĊene sluĉajnim izborom. Korišćeno je ukupno 90 slika (po 30 svake valence) koje su izabrane iz baze IAPS (International Affective Picture System; Lang, Bradley, & Cuthbert, 2008). Pokreti dominantnog oka su monokularno snimani, a zadatak ispitanika je bio da posmatra slike prirodno i da gleda ono što ga zanima, kao da gleda televiziju. Indikatori opsega paţnje su bili: a) procenat gledanja perifernih slika u odnosu na centralne; b) proseĉan broj fiksacija po slajda. Kao mere pristrasnosti paţnje su definisane: a) proseĉno trajanje svih fiksacija na slajdu odreĊene emocionalne valence; b) proseĉno trajanje prve fiksacije na centralnoj slici. Radi provere glavnih efekata vulnerabilnosti, indukovanog afekta i valence stimulusa, kao i njihovih interakcija, na opseg i pristrasnosti paţnje, u analizi podataka je korišćen trofaktorski mešoviti model analize varijanse (ANOVA). Rezultati istraţivanja su pokazali da laboratorijski indukovan afekat nema robustan efekat na opseg paţnje, kao i da negativne pristrasnosti paţnje nisu primetne kod osoba koje ispoljavaju kognitivnu vulnerabilnost za depresiju. Nalazi istraţivanja nisu potvrdili pretpostavke Teorije proširenja i izgradnje o uticaju pozitivnih i negativnih emocija na proces paţnje. Pri tom, nalazi su osporili operacionalizaciju depresivne kognitivne šeme kao opšte kognitivno-organizacion