Džentrifikacija kao socio-prostorni fenomen savremenog grada

Abstract

Predmet disertacije je analiza koncepata koji pripadaju opštoj i urbanoj sociologiji, a koriste se u razumevanju ili objašnjenju fenomena džentrifikacije. Džentrifikacija se posmatra kao prostorna refleksija ključnih socioekonomskih procesa u savremenom gradu jer ključne društvene promene (postfordizam i postmodernizam) uslovljavaju i oblikuju njeno manifestovanje. U objašnjenjima procesa džentrifikacije mogu se izdvojiti dva osnovna pristupa: objašnjenja (ponude) koja polaze od strukturnih promena (restrukturiranja urbane ekonomije – kruženja kapitala) koje stvaraju prostor i imovinu pogodnu za džentrifikaciju, i objašnjenja koja polaze od tražnje - delanja (izbora) aktera koji stvaraju ili koriste džentrifikovane prostore. Idealnotipski moguće je razlikovati pionirsku, profitabilnu i posredovanu džentrifikaciju. U pionirskoj džentrifikaciji sami budući stanari adaptiraju radni i životni prostor čime džentrifikuju susedstvo. U slučaju profitabilne džentrifikacije investitori i građevinske firme grade rezidencijalne objekte koji su namenjeni pripadnicima (nove) srednje klase (servisne i/ili kreativne klase), dok u posredovanoj džentrifikaciji proces inicira država. Džentrifikatori se definišu preko njihovog društvenog položaja – pripadnost kreativnoj ili servisnoj klasi – i/ili posredstvom životnog stila koji vode. Prilikom analize nastanka procesa, kao i za objašnjenja prelaska pionirske u profitabilnu džentrifikaciju (odnos kulturnog i ekonomskog kapitala aktera džentrifikacije) koriste se i teorije kapitala - kulturnog, socijalnog i simboličkog kapitala. Iako se džentrifikacija povezuje sa urbanitetom gradova, različitošću koja doprinosi privlačnoj snazi kreativnog grada, neophodno je sagledati i negativne socijalne efekte ovog fenomena - homogenizaciju susedstva, komercijalizaciju, privatizaciju i fragmentaciju urbanog prostora. Ukazivanjem na vremenske i prostorne varijacije fenomena u različitim kontekstima problematizuje se univerzalnost procesa džentrifikacije, odnosno ukazuje se na minimum socioprostornih elemenata neophodnih za definisanje fenomena. Postsocijalistički gradovi, zbog osobenog socijalističkog razvoja kao i karakteristika postsocijalističke transformacije, predstavljaju primer na kojem se može proveriti mogućnost primene koncepata koji su nastali prilikom ispitivanja fenomena u zapadnim gradovima.

The subject of this doctorial dissertation is the analysis of Sociology and Urban Sociology concepts which are used in exploring and explaining the phenomenon of gentrification. Gentrification is seen as spatial reflection of key socio-economical processes in contemporary city, because main social changes (postfordism and postmodernity) cause and shape its manifestation. Two aproaches to gentrification process could be identified: production-side explanations that deal with structural changes (restructuring of urban economy – circulation of capital) which produce space and property suitable for gentrification; and consumption-side explanations that deal with demand – acting and choices of actors who create or use gentrified spaces. One can recognize three ideal types of gentrification: pioneer, profitable and mediated gentrifications. In pioneer gentrification future tenants themselves adapt work and living space whereby they gentrify the neighbourhood. In the case of profitable gentrification ivestors and developers build residential objects designed for the (new) middle class (service and/or creative class). Mediated gentrification is initiated by state. Gentrifiers are defined by their social position – member of creative or service class, or by one's lifestyle. For the analysis of emergence of gentrification process, as well as for explanation of transition from pioneer to profitable gentrification (the relation between cultural and economic capital of the actors of gentrification process), one also uses the theories of capital – cultural, social and symbolic capitals. Although gentrification is linked with urbanity of cities and diversity that makes creative cities attractive, it is also necessary to point out negative social aspects of the phenomenon – homogenization of neighbourhood, commercialization, privatization and fragmentation of urban space. Pointing at temporal and spatial variations of the phenomenon in different contexts one problematizes the universality of gentrification process, pointing to the minimum of sociospatial elements that are necessary for defining the phenomenon. Studying postsocialist cities, who developed under specific conditions of socialist system, and their postsocialist transformation, we will explore if the concepts that incurred in the researches of western cities could be applied to postsocialist cities.