Značaj moralnih i liderskih svojstava za ostvarenje darovitosti

Abstract

Polazeći od savremenih koncepcija koje naglašavaju značaj pojedinih osobina i strana ličnosti za ostvarenje darovitosti, organizovali smo istraţivanje čiji je osnovni cilj bio da se utvrdi kakva je uloga moralnih i liderskih svojstava u aktualizovanju visokih sposobnosti, koje su preduslov naprednog ovladavanja različitim domenima darovitosti. Uopšteno rečeno, cilj istraţivanja jeste ispitivanje povezanosti ostvarenja darovitosti u različitim domenima (muzika, sport, slikarstvo i matemetika) sa osobinama ličnosti ‒ moralnim i liderskim svojstvima. U specifikovanju moralnih svojstava izbor je sveden na integritet, odgovornost, saosećanje i praštanje, dok su liderska svojstva operacionalizovana preko seta varijabli koje se odnose na: sklonost originalnosti i kreativnosti, bazične dimenzije ličnosti ‒ "velikih pet" (neuroticizam, ekstraverzija, otvorenost, saradljivost, savesnost), motiv postignuća (takmičenje sa drugim ljudima, istrajnost u ostvarivanju cilja, orijentacija ka planiranju) i emocionalnu inteligenciju (samosvest, vladanje samim sobom, društvena svest, upravljanje odnosima). Kad je reč o ostvarenju darovitosti, njegova operacionalizacija je obavljena preko dve vrste indikatora: školsko postignuće i učešća i nagrade na takmičenjima. Istraţivanje je sprovedeno na uzorku od 473 ispitanika (123 matematički darovita, 152 sportski darovita, 102 muzički darovita i 96 likovno darovitih učenika), koji pohaĎaju specijalizovane srednje škole za darovite iz Novog Sada, Beograda i Kraljeva. Procena varijabli moralnih svojstava obavljena je primenom inventara moralnih kompetencija (IMK), dok je ispitivanje prostora varijabli liderskih svojstava obavljena primenom sledećih instrumenata: skala predsvesne aktivnosti (SPA), inventar velikih pet (BFI), MOP 2002 i skala emocionalnih kompetencija (SEK). Procena školskog postignuća, kao jednog od indikatora ostvarenja darovitosti, obavljena je na osnovu prosečne ocene na polugodištu školske 2012/13. godine, dok je varijabla ‒ učešća i nagrade na takmičenjima ‒ utvrĎena s obzirom na nivo takmičenja (školsko, opštinsko, okruţno, republičko, savezno, meĎunarodno), pri čemu se vodilo računa o tome da li je ispitanik pored učešća osvojio i neku od prve tri nagrade. Opšta hipoteza istraţivanja od koje smo pošli, da moralna i liderska svojstva imaju odreĎenu ulogu u ostvarenju darovitosti, uopšte uzev, je potvrĎena. Ova konstatacija moţe se, meĎutim, prihvatiti samo pod odreĎenim uslovima. Istina, pojedina svojstva ličnosti ispoljila su izvestan uticaj na uspešnost ispitanika u odreĎenom domenu, ali je njihov doprinos objašnjenju varijanse kriterijumske varijable mali. Stoga se moraju imati rezerve u odnosu na stvarnu ulogu nekih svojstava ličnosti u ostvarenju darovitosti. Ovakvi nalazi mogli bi se uzeti kao potvrda koncepcija koje izbegavaju "uzdizanje" vanintelektualnih činilaca u rang komponenti darovitosti. Naime, još jednom se ispostavilo da se logički status personalnih karakteristika i sredinskih činilaca, u kontekstu darovitosti, ne moţe izjednačiti sa statusom natprosečnih sposobnosti. Drugim rečima, istupanje iz okvira sposobnosti, neizostavno, nudi temeljnije tumačenje fenomena darovitosti, ali je vaţno naglasiti da se van ovih okvira darovitost više ne opisuje u terminima komponenti, već "katalizatora" ili "moderatora" aktualizacije potencijala u učinak.