Nestandardni govor u švedskom i srpskom : uporedna sociolingvistička i semantička studija

Abstract

U ovoj disertaciji obrađuje se nestandardni govor, pod čime se pre svega misli na uvredljive izraze i psovke, u švedskom i srpskom, iz sociolingvističke i semantičke perspektive. Napominje se da slična analiza ove vrste govora iz sociolingvističke perspektive teorija o modifikaciji govora nije rađena ni na jednom od ova dva jezika, a svakako ne iz ovakve dvojezične perspektive. U radu se pravi detaljan pregled teorijskih modela vezanih za ovu vrstu izraza, kao i sociolingvističkog teorijskog okvira. Ovi modeli se pritom kombinuju kako bi se došlo do onog koji će na najpotpuniji način moći da odgovori na ciljeve rada, odnosno objasni ne samo koje kategorije izraza nestandardnog govora postoje, već i to koji su uslovi za nastanak i razvoj određenih izraza u okviru ove kategorije jezika, koji su sociolingvistički razlozi za njihovu upotrebu u svakodnevnim govornim situacijama, kao i to koji su ekvivalenti na drugom jeziku. Upotreba izraza nestandardnog govora se tako deli na socijalnu i agresivnu, uz objašnjenje situacija u kojima se ovi izrazi javljaju, kao i razloga za takvu upotrebu. Sociolingvističke teorije zbirno se nazivaju teorijama o modifikaciji govora i obuhvataju kombinaciju tri zasebna modela koji se, najšire gledano, bave pitanjem izbora koda u komunikaciji, a čijim se spajanjem pravi osnova za analizu pomenutih razloga za upotrebu izraza. Iz ovakve sociolingvističke perspektive, nestandardni govor se posmatra kao kôd suprotstavljen standardnom (neuvredljivom) govoru u komunikaciji. Pod okriljem kognitivne antropologije i teorije o kulturnim modelima, traži se odgovor na pitanje zašto u švedskom i srpskom postoje jasne razlike u tematici koju izrazi nestandardnog govora obrađuju i praktičnog nepostojanja posledičnog posrednog vređanja pominjanjem članova porodice u švedskom jeziku. Nakon obimne analize faktora koji su doveli do razvoja različitih kulturnih modela, na ovo pitanje se nudi i odgovor. Potom se predstavljaju i sopstvena empirijska istraživanja, od kojih je prvo odnos rečnika švedskog i srpskog jezika prema opscenim leksemama, a drugo obimno ispitivanje frekvencije upotrebe izraza nestandardnog govora u svakodnevnim govornim situacijama. Pritom se pretpostavlja da je frekvencija upotrebe u proporciji sa konotativnom komponentom asocijativnog značenja izraza. Ovo istraživanje izvršeno je pomoću ankete u kojoj su učestvovali maternji govornici švedskog, odnosno srpskog jezika. Rezultati frekvencije čvrsto se povezuju sa teorijama o modifikaciji govora i markiranošću izraza u svakodnevnoj komunikaciji u ova dva jezika. Zasnovano na rezultatima istraživanja, predlaže se i nova kategorija, u obliku teorije o pragmatičnom (konotativnom) ekvivalentu, koji, sa svoje strane, predstavlja korak dalje u odnosu na tradicionalni idiomatski ekvivalent, dosad korišćen prilikom prevoda izraza nestandardnog govora između švedskog i srpskog jezika. Teorija o pragmatičnom (konotativnom) ekvivalentu, tako, u obzir uzima i pomenuto konotativno značenje, kao i važeće kulturne modele u drušvenim zajednicama. Navodi se i obrazlaže važnost primene ove teorije u nastavi L2, u dvojezičnim rečnicima, prevođenju beletristike, ali i u razumevanju kognitivnih kulturnih modela. Nakon toga sledi pregled kategorija izraza nestandardnog govora u ova dva jezika, prema (negativno vrednovanim) osobinama koje se u njima ističu, a zaključno sa nekadašnjim medicinskim terminima za mentalnu zaostalost, pri čemu se vrši analiza i pravi poređenje postojećih izraza u švedskom i srpskom na osnovu pomenutih teorijskih modela i empirijskog istraživanja. Građa je prikupljena iz relevantne literature, rečnika i sa interneta. Naposletku se, i to nakon osvrta na opasnosti od nepoznavanja pragmatičnog (konotativnog) ekvivalenta i neselektivnosti prilikom upotrebe izraza nestandardnog govora u stranom jeziku, predstavlja teorija o razlozima za korišćenje ove vrste izraza za sebe i pripadnike sopstvene grupe, nazvana teorijom o sopstvenoj disfemizaciji.

The topic of this thesis is non-standard speech with the main focus on offensive phrases and profanities, both in Swedish and Serbian language, from a sociolinguistic and a semantic perspective. It is mentioned that no such analysis of this type of speech within a sociolinguistic perspective of theories on speech modification has been done in either of these two languages, especially from such two-language perspective. In this thesis the author makes a detailed presentation of theoretical models related to this type of phrases, as well as to the sociolinguistic theoretical framework. These models are then combined in order to come to the solution that would answer the thesis goals in the best possible way. These include the explaination of not only which categories of phrases within the non-standard speech exist, but also of the conditions for creation and development of certain phrases within this language category, of the sociolinguistic reasons for their use in every day conversations, and of the equivalents in the other language. The use of the non-standard speech phrases can be divided into social and aggressive types, with descriptions of the situations where they can occur as well as the reasons for such use. Sociolinguistic theories are called theories of speech modification and include combination of three separate models that, generally speaking, deal with choice of code in communication. Their combination creates a basis for the analysis of the aforementioned reasons for the use of non-standard speech in everyday situations. From this sociolinguistic perspective, non-standard speech is seen as a code opposed to the standard (non-offensive) speech in communication. Within cognitive anthropology and theory of cultural models, the author is searching for the answer to why there are clear differences in the thematic of non-standard speech phrases in Swedish in Serbian and to why there is practically no insults or offensive phrases in Swedish language that include family members. After a thorough analysis of the factors that led to the development of different cultural models, the answer to this question is presented. The author also presents his own empirical research; the first one is about Swedish and Serbian dictionaries in relation to obscene lexemes, and the other one is a research of frequency of use of the non-standard speech in everyday situations. At the same time it is assumed that the frequency of use is in proportion to the connotative component of the associative meaning of the phrase. This research has been done using a questionnaire given to the native speakers of both Swedish and Serbian languages. The results of the frequency are closely connected to the theories of speech modification and markedness of codes in everyday communication in these two languages. Based on the results of the research, the author suggests a new category, in the form of a theory of pragmatical (connotative) equivalent which in a way represents a step forward with regards to the traditional idiomatic equivalent which has been used during translations of non-standard speech phrases from Swedish to Serbian and vice versa. The theory of pragmatical (connotative) equivalent also implies the already mentioned connotative meaning, as well as the existing cultural models in societies. The importance of the application of this use in L2 education, two-language dictionaries, translation of popular literature, but also in understanding cognitive cultural models is also mentioned and explained. After that the author presents a list of categories of non-standard speech phrases in these two languages according to (negatively valued) characteristics that are emphasized in them, concluding it with former medical terms for mental retardation. The analysis and comparison of the existing terms in Swedish and Serbian languages based on the aforementioned theoretical models and empiric research is also done here. The material has been collected from relevant literature, dictionaries as well as the Internet. Finally, after mentioning the dangers of being unfamiliar with the pragmatical (connotative) equivalent and not being selective when using non-standard speech phrases in a foreign language, a theory on the reasons of using this type of phrases for oneself and the members of one's own group, called theory of self-dysphemisation, is also presented.