Diskurs o (post)kolonijalizmu u delima B. Vongara i Ž. M. G. le Klezioa

Abstract

Predmet ove doktorske disertacije su dela dva autora, australijskog pisca srpskog porekla Sretena Božića / B. Vongara i francusko-mauricijskog pisca, dobitnika Nobelove nagrade za književnost 2008. godine, Ž. M. G. le Klezioa, koji su, suočeni sa novim oblicima kolonijalizma u 20. i 21. veku, svoje stvaralaštvo posvetili analizi tog fenomena. Naslov disertacije upućuje na tekst Diskurs o kolonijalizmu, pesnika, dramskog pisca i aktiviste sa Martinika, Eme Sezera, koji je u njemu još 1950. godine kritikovao istrajavanje evropskih kolonijalnih praksi i nakon Drugog svetskog rata. Le Klezio je 2008. godine u svojoj Nobelovoj besedi podsetio na Eme Sezera i odao mu priznanje kao rodonačelniku ove misli i svojoj velikoj inspiraciji. Diskurs o kolonijalizmu je jedan od prvih tekstova koji se otvoreno bavi kolonijalizmom i posledicama kolonijalne prakse te zasigurno predstavlja ključni izvor za ono što se danas smatra postkolonijalnom kritikom. To je razlog zašto se u ovoj disertaciji, od samog naslova, Vongar, Le Klezio i ostali autori koji se bave (post)kolonijalizmom, pojavljuju u kontekstu kritičke misli koju je utemeljio Sezer. Rad se zasniva na hipotezi da dela Vongara i Le Klezioa, uprkos njihovom posve različitom poreklu, nastaju iz suštinski istovetnog shvatanja zadatka koji se nalazi pred umetnicima i umetničkim stvaralaštvom danas, a to je, po njima, imperativ da se problematizuje i ospori zapadna ideologija i svi oblici diskursa koje ona proizvodi da bi uspostavila dominaciju nad svetom i održala kontrolu nad svim domenima ljudskog života. Osvrćući se kritički na tradiciju hrišćanskog Zapada, pogotovo onu koja je normalizovala i legalizovala robovlasništvo i imperijalna osvajanja drugih kultura i naroda, Vongar i Le Klezio otkrivaju u svojim delima vrednosti brojnih drevnih civilizacija koje su žrtvovane, i koje i danas nestaju, da bi se dominacija zapadnoevropskog pogleda na svet silom globalizovala. Sastavni deo osnovne hipoteze predložene disertacije je da stvaralaštvo za Vongara i Le Klezioa predstavlja domen slobode od predrasuda, prostor u kojem oni artikulišu otpor pritiscima da se prilagode i priklone kritički nepreispitanim, dogmatizovanim, društvenim i umetničkim tradicijama. Doktorska disertacija će stoga analizirati i formalne postupke i stilska sredstva koje su Vongar i Le Klezio koristili da bi osmislili svoje vizije i razvili svoje opuse. Vongar i Le Klezio otkrivaju kako zapadna kultura, pod maskom „globalizma“ i „multikulturalizma“, na raznim geografskim prostorima (Africi, Latinskoj Americi, Australiji i Okeaniji) nastavlja da razvija prakse ustaljene u doba velikih imperijalnih osvajanja. Disertacija ukazuje na komplementarnost njihovih književnih tekstova, koja je vidljiva naročito u odabiru tema, i ističe paralele koje postoje u njihovom stvaralaštvu, iako oni deluju nezavisno jedan od drugog. U slučaju Vongara i Le Klezioa, književnost nije tek deskriptivni umetnički modus već vrsta angažmana, odbrana tekovina kultura koje baštine drevna znanja, a koja neposredno ili posredno iščezavaju pod udarom savremene tehnokratske civilizacije. Doktorska teza Diskurs o (post)kolonijalizmu u delima B. Vongara i Ž. M. G. le Klezioa javlja se kao sastavni deo sve većeg broja književnih i naučnih izvora u kojima se insistira na potrebi da se istorijske pojave nazovu pravim imenima ali i da se prikriveni istorijski zločini kolonijalizma razotkriju. U tezi se ističe značaj Sezerovog preispitivanja evropskog identiteta i tradicije koja je imperijalizam ustoličila kao vrhunski model napretka. Tokom takvog istorijskog razvoja unutar same Evrope postojale su, ipak, dve oprečne tradicije: jedna, koja je pomenuto načelo dominacije i diskriminacije podržavala i na njemu utemeljila tvrdnju o evropskoj superiornosti i druga, koja je dovodila u pitanje elitističku koncepciju evropskog identiteta, pogibeljnu za svakog pojedinca u interesnoj sferi Evrope. Borba između te dve suprotne linije mišljenja, kako otkriva Simon Vej, istrajava još od antike. Disertacija, pored Sezerovih, Vongarovih i Le Klezioovih stavova nudi i pregled studija velikog broja intelektualaca iz različitih oblasti koji se rasističkoj kolonijalnoj ideologiji oštro suprotstavljaju. Među prikazanim autorima nalaze se Franc Fanon, Vole Sojinka, Amiri Baraka, Edvard Said, Eduardo Galeano, Paolo Freire, Augusto Boal, Aurora Morales, Noam Čomski, Harold Pinter, Robert Jang, Sven Lindkvist, Kerolajn Elkins, i mnogi drugi uključeni u borbu mišljenja i kritiku dominantnog geopolitičkog diskursa Zapada. U stvaralaštvu Vongara i Le Klezioa kontrast i sudar između „primitivnih“ i „modernih“ društava i problemi koje takvo „susretanje“ rađa, zauzimaju središnje mesto. Oni smatraju da sukob počiva na različitim ‘obredima prelaska’, odnosno na inicijacijama u različite sisteme vrednosti, sasvim suprotne po društvenim i moralnim principima na kojima počivaju. Rijan Ajsler razliku definiše kao sukob dominacije i ideala kooperacije. Na osnovu ličnog iskustva i ličnih uvida u razliku između Evrope i drugih kontinenata na kojima su živeli, Vongar i Le Klezio nastoje da ospore ustaljenu opoziciju civilizovani ⁄ varvari, koja stoji u osnovi zapadnoevropskog identiteta. Kontakti sa drugim kulturama nagnali su ih da u svojim delima, kao pisci-antropolozi, na sličan način kritički preispituju evropsku tradiciju.

The topic of this PhD dissertation are the works of two authors: the Australian writer of Serbian origin, Sreten Božić / B. Wongar, and the French-Mauritian writer, J.M.G. Le Clézio, who have, after encountering the new forms of colonialism in 20th and 21th century, dedicated themselves to the analysis of this phenomena. The title of this dissertation refers to Discourse on Colonialism (1950), written by the Martiniquean poet, playwright and activist Aimé Césaire, in order to draw attention to the fact that European colonial practices and racism continued to exist even after WWII, fought to allegedly liberate the world from oppression. In 2008, in his Nobel Lecture, Le Clézio reminded us of Césaire, and praised him as the progenitor of this critical stance and his great inspiration. The Discourse on Colonialism is one of the first texts which openly deals with colonialism and its consequences, and clearly represents a key source for what we, today, call postcolonial studies This dissertation is based on the hypothesis that, despite the difference in their origins, the works of Wongar and Le Clézio, stem from their common understanding of the essential goal which they believe lies before artistic creation today, which is to problematize and dispute western ideology and all forms of discourse it fabricates in order to achieve world domination and maintain control of all domains of human life. Both authors critique the traditions of the Christian West, especially the one which has for millennia normalized and legalized slavery, and imperial conquests of other cultures and nations. Wongar and Le Clézio, in their works, reveal the values of numerous ancient civilisations which were sacrificed, and which, today, continue to perish, so that the domination of the west-European view of the world may become global. An integral part of this hypothesis is the claim that Wongar’s and Le Clézio’s creations represent, for them, a domain of freedom from the pressure to conform to the critically unexamined, dogmatized social and artistic traditions. This PhD dissertation analyzes the formal strategies Wongar and Le Clézio use to articulate their visions and create their art. Wongar and Le Clézio reveal in their works how Western civilization, under the mask of „globalism“ and „multiculturalism“, in different geographical locations of the world such as Africa, Latin America, Australia and Oceania, continues to develop practices established during the time of its great imperial conquests. The dissertation explores the ways in which the literary texts of these two authors are complementary, especially in their choice of topics, and highlights the many parallels that exist between them, even though Wongar and Le Clézio acted and created independently from each other. For these authors literature is not merely a descriptive artistic modus. It is an undertaking in defence of the heritage of the first cultures, based on knowledge and wisdom of the ancient world and vanishing today, directly, or indirectly, under the impact of modern technocratic societies. The PhD thesis Discourse on (post)colonialism in the works of B. Wongar and J. M. G. Le Clézio should be seen as integral part of the ever growing number of literary and scientific sources that today insist on the need to properly assess and accurately name historical events, and uncover imperial crimes. The importance of Aimé Césaire’s critical assessment of European identity and European colonial tradition, which has enthroned imperialism as the supreme acting principle and mode of progress, is highlighted throughout the text. This was done in order to emphasize the existence of two currents inside European history, two opposite traditions: one, which supports and justifies domination and destruction and bases its sense of identity on them, and the other, which (like Césaire) critiques this baleful ideology and shows its destructive impact on every individual in the European sphere of influence. The battle between these two lines of thought has been with us since classical antiquity. This dissertations highlights the tradition of resistance to colonialism by presenting the views not only of Cesaire, Wongar and Le Clézio, but also of such intellectuals, artists and activists as Frantz Fanon, Wole Soyinka, Amiri Baraka, Edward Said, Eduardo Galeano, Paulo Freire, Augusto Boal, Aurora Morales, Noam Chomsky, Harold Pinter, Robert J. C. Young, Sven Lindqvist, Caroline Elkins, and many others who join this battle of ideas and critique the dominant, geopolitical discourse of the West. The contrast and the collision between „primitive“ and „modern“ societies, and the problems which arise from such „meetings“, occupy the central position in the works of both authors. Le Clézio and Wongar persistently deny the enthroned civilized / barbarians opposition at the heart of western-European identity. Although both authors are Europeans by birth, the contact they had with other cultures and the experience they earned outside their native continent lead them to re-view the European tradition critically. In this PhD dissertation, the similarities and parallels between B. Wongar and J. M. G. Le Clézio are examined, and their achievement as artists-anthropologists assessed, in the widest possible context of literary and cultural studies.