Leksičko-semantička analiza somatizama u frazeologiji savremenog španskog i srpskog jezika: kontrastivni pristup

Abstract

Ovaj rad pripada polju kontrastivnih frazeoloških proučavanja i za svoj opšti cilj ima poređenje frazeoloških sistema španskog i srpskog jezika. Konkretnije vrši se leksička i semantička i, uže, konceptualna analiza somatskih frazeologizama s komponentama glava/cabeza, oko/ojo, ruka/brazo i šaka/mano. Cilj je da se na temelju prikupljene građe sprovede njihova semantička sistematizacija, analiziraju sličnosti i razlike, i ukaže na vrstu međujezičkog odnosa i stepen prevodne ekvivalencije. Korpus na kojem se vrši paraleleni opis sačinjen je od nešto više od 870 somatskih frazeologizama, ekscerpiranih iz opštih i frazeoloških jednojezičnih rečnika. Deskripcija frazeologizama obuhvata i pragmatičke vrednosti, te je njihova upotreba ilustrovana kroz kontekstualizovane primere koji su preuzeti iz odgovarajućih korpusa. U cilju utvrđivanja frazeoloških specifičnosti, podudarnosti i nepodudarnosti, odnosno odgovora na pitanje kako govornici srpskog i španskog jezika u svojoj slici sveta konceptualizuju sadržaje koje njima iskazuju, uspostavljaju se konceptualni tematski blokovi. Budući da je tema interdisciplinarnog karaktera, polazi se od teorijsko-metodološkog okvira na kojem se zasniva istraživanje i iznose se najznačajnije teorijske postavke leksikologije i semantike, kontrastivne analize i kognitivne lingvistike, s posebnim osvrtom na frazeologiju i kontrastivnu frazeologiju. Predstavljaju se frazeološke jedinice, njihove osnovne karakteristike i mogućnosti klasifikacije u okvirima španske i srpske lingvistike. U istraživanju su primenjene metode kontrastivne i konceptualne analize, a prevodna ekvivalencija od suštinskog je značaja za rešavanje problema uporedivosti. Rezultati kontrastivne analize nedvosmisleno ukazuju da lekseme glava/cabeza, oko/ojo, ruka/brazo, šaka/mano zauzimaju važno mesto u leksičkim sistemima srpskog i španskog jezika, da imaju razvijenu simboliku i polisemiju, kao i učestalu upotrebu i frazemotvornu produktivnost. Stoga su validan pokazatelj međujezičkih odnosa njihovih frazeoloških sistema. Upoređivani somatski frazeologizmi pokazuju da metafore nastale na bazi ljudskog tela i iskustva generišu širok spektar razuđenih značenja koja su struktuirana u semantičke skupove. Kod sva tri somatizma utvrđena su tri konceptualno-značenjska bloka (radnje koje čovek vrši, apstraktne pojave koje ga okružuju i karakteristike koje mu se pripisuju), koja se dalje razrađuju prema istom kriterijumu. Potvrđena je univerzalno prisutna antropocentričnost i antropometričnost u somatskoj frazeologiji, kao i bazična semantička, formalna i funkcionalna međujezička korespondencija između frazeoloških sistema ova dva jezika. U manjoj meri uočene su sporadične nepodudarnosti u konceptualizacijama, koje prouzrokuju odsustvo svake značenjske ekvivalencije. Takvi nekomparabilni delovi uslovljeni su kulturološkim specifičnostima i nose idiosinkratičnu informaciju, karakterističnu za određenu govornu zajednicu.

Este trabajo pertenece al campo de los estudios fraseológicos contrastivos y como objetivo general tiene la comparación de los sistemas fraseológicos español y serbio. Más concretamente, se realiza el análisis léxico y semántico, y más específicamente uno conceptual, de los fraselogismos somáticos que contienen componentes глава /cabeza, око/ojo, рука/brazoyшака/mano. A base del material recogido intentamos realizar su sistematización semántica, analizar las similitudes y diferencias, e indicar el tipo de la relación interlingüística y el grado de la equivalencia traductológica. El corpus utilizado en el estudio paralelo se basa en un poco más de 870 fraseologismos somáticos, y procede de los diccionarios monolingües generales y fraseológicos. La descripción de los fraseologismos incluye la información pragmática y su uso está ilustrado con los ejemplos textualizados obtenidos de los corpus correspondientes. Con el fin de determinar las especificidades fraseológicas, las coincidencias y discrepancias, y responder de cómo los hablantes del serbio y español en su representación del mundo conceptualizan los contenidos expresados mediante estos fraseologismos, se establecen los bloques temáticos. Dado el carácter sumamente interdisciplinar del tema, se establece el marco teórico y metodológico en el cual se basa la investigación, y se sintetizan los fundamentos teóricos de lexicología y semántica, análisis contrastivo y lingüística cognitiva, con énfasis especial en fraseología y fraseología contrastiva. Se representan las unidades fraseológicas, sus características esenciales y posibilidades para su clasificación dentro de las lingüísticas española y serbia. Los métodos aplicados en la investigación son el análisis contrastivo y conceptual, y la equivalencia traductológica ha sido esencial en la resolución de los problemas de comparabilidad. Los resultados del análisis contrastivo indiscutiblemente demuestran que los lexemas глава /cabeza, око/ojo, рука/brazo y шака/mano ocupan un lugar importante dentro de los sistemas léxicos de las lenguas española y serbia, que tienen la simbología y polisemia muy desarrolladas, igual que la frecuencia de uso y la productividad fraseológica. Debido a eso, sirven como el indicador válido de las relaciones interlingüísticas de sus sistemas fraseológicos. Los fraseologismos somáticos comparados muestran que las metáforas basadas en el cuerpo y la experiencia humana generan una amplia gama de significados diferentes, estructurados en los conjuntos semánticos. En el caso de los tres somatismos se establecen tres bloques semántico-conceptuales (acciones realizadas por el hombre, fenómenos abstractos y las descripciones del hombre y su contorno), que se clasifican luego según el mismo criterio. Se confirman el carácter universal antropocéntrico y antropométrico de la fraseología somática, igual que la correspondencia básica, semántica, formal y funcional, de los sistemas fraseológicos de estas dos lenguas. Se observan casos esporádicos de las discrepancias conceptuales que producen la ausencia de la equivalencia traductológica. Tales fenómenos incomparables son ocasionados por las peculiaridades culturales y llevan una información idiosincrásica, típica para una comunidad de habla.