Autobiografska, socijalna i poetička margina dadaizma Dragana Aleksića

Abstract

U radu se ispituje problem autobiografske, socijalne i političke marginalizacije dadaizma Dragana Aleksića, osnivača i glavnog predstavnika jugo-dade, dadaističke frakcije na teritoriji Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Okviri za sagledavanje problema Aleksićeve marginalizacije su paradigmatični i postavljeni su u straživanju koncentrično – najširi krug tiče se marginalizacije dada-pokreta, a potom i jugo-dade kao njenog jugoslovenskog ogranka. Definisanjem pojma margine u književnosti i van nje, te prirode marginališućih procesa, stiču se uslovi za definisanje pojma diskurs-margine. Ovaj pojam je ključan za objašnjavanje prirode tekstualnog egzistiranja Dragana Aleksića na socijalnim i poetičkim rubovima jugoslovenskog kulturnog prostora. U praćenju trostruke marginalizacije jugodadaiste Aleksića rukovodićemo se poretkom diskursa koji je implicitno i eksplicitno diktirao Aleksićevu skrajnutost. Politički diskurs kompromisnog i kasnijeg integralnog jugoslovenstva, biće negativno orijentisan prema nacionalnim manjinama, posebno Mađarima, sa čijim je aktivistima Aleksić imao zavidnu saradnju. Istraživanje autobiografske marginalizacije biće sprovedeno kroz prikaz slike koje je o sebi imao Aleksić u svetlu svog dadaističkog samosagledavanja. Fokusiranjem na balkanistički identitet u radu se objašnjava poreklo automarginalizacije. Socijalna marginalizacija se u radu prikazuje kroz etičku dimenziju, zasnovanu pre svega na ateizmu, a potom i na planu političke nepodobnosti. Prikaz Aleksićevog odnosa sa okupacionom vlašću za vreme Drugog svetskog rata, rezultira objašnjenjem za Aleksićevu fizičku marginalizaciju, koja je nužno dovela do njegovog povlačenja iz javnog života te ga je smestila na socioekonomske margine jugoslovenskog društva. Kompleks problema koji prati rasvetljavanje poetičke marginalizacije tiču se dehermetizovanja Aleksićeve dadaističke tekstualne prakse: njegovih radikalizama, entropične poezije, proze i dramskih eksperimenata. Posebna pažnja se posvećuje Aleksićevom interpoliranju elemenata supkulture: džeza, filma i cirkusa u poetiku.

The work examines the problem of autobiographical, social and political marginalization of dadaism of Dragan Aleksić, the founder and main representative of yugo-dada, dadaistic faction on the territory of the Kingdom of Serbs, Croats and Slovenes. Frames for the approach to the problem of Aleksić’s marginalization are paradigmatic and they are posed concentrically in the research-the widest circle is related to marginalization of dada-movement, and then to yugo-dada as its Yugoslav branch. By defining the concept of margin in literature and outside it, and the nature of marginalizing processes, conditions are fulfilled to define the concept of discourse-margin. This is a key concept for explaining the nature of textual existing of Dragan Aleksić on social and poetical edges of Yugoslav cultural space. When following the triple marginalization of yugodadaist Aleksić we will be guided by the order of discourse which implicitly and explicitly dictated Aleksić’s disregard. Political discourse of compromising and later integral Yugoslav will be negatively oriented towards national minorities, especially Hungarians, with whose activists Aleksić had an enviable cooperation. The research of autobiographical marginalization will be conducted through presenting the image Aleksić had about himself in the light of his dadaistic self-approach. By focusing on Balckanist identity the work explains the origin of automarginalization. Social marginalization in the work is presented through ethic dimension, based primarily on atheism, and also on the plan of political unsuitability. The result of the presentation of Aleksić’s relation to occupying power during World War II is an explanation for Aleksić’s physical marginalization, which necessarily lead to his withdrawal from public life and placed him on socioeconomic margins of Yugoslav society. The complex of problems which follows clarification of poetical marginalization is related to dehermetization of Aleksić’s dadaistic textual practice: his radicalisms, entropic poetry, prose and dramatic experiments. Special attention is paid to Aleksić’s interpolation of subculture elements: jazz, film and circus into poetics.