Mogućnosti korišćenja baze podataka u strategiji konzervacije biodiverziteta makrobeskičmenjaka kopnenih voda na nacionalnom nivou

Abstract

Za efikasno upravljanje različitim oblastima, pa i aktivnostima vezanim za zaštitu biološke raznovrsnosti, veoma je važan kvalitet, kvantitet i organizacija podataka. Iz tog razloga su formirane brojne baze podataka koje omogućavaju skladištenje, proveru i analizu podataka. Dosadašnja istraživanja ukazuju da su baze podataka važne za konzervaciju biodiverziteta. Ciljevi ovog istraživanja bili su: formiranje baze podataka na osnovu koje se stiče uvid o biodiverzitetu akvatičnih ekosistema Srbije, sa posebnim osvrtom na akvatične makrobeskičmenjake; izrada spiska svih vrsta makrobeskičmenjaka konstatovanih u kopnenim vodama Srbije; određivanje centara diverziteta makrobeskičmenjaka po rečnim slivovima i, konačno, data je koncepcija strategije i prioritet konzervacije akvatičnih makrobeskičmenjaka na nacionalnom nivou. Kako bi se primenila razrađena strategija konzervacije akvatičnih makrobeskičmenjaka na nacionalnom nivou, formirana je baza podataka pod nazivom Biodiverzitet Akvatičnih Ekosistema Srbije, ex situ zaštita, BAES ex situ. Baza podataka BAES sadrži podatke o nalazima makrobeskičmenjaka u vodenim ekosistemima na području Srbije, počevši od prvog bibliografskog nalaza iz 1873. godine do danas. Na osnovu podataka iz baze formiran je i koncipiran spisak vrsta makrobeskičmenjaka zabeleženih u vodenim ekosistemima Srbije u periodu obuhvaćenom istraživanjem (do 2012. godine). Spisak trenutno čine 995 vrsta, koje su svrstane u 23 životinjske grupe. Najveći diverzitet je zabeležen u grupama Diptera i Trichoptera, zatim slede Plecoptera, Ephemeroptera Oligochaeta i Odonata. Anlizom baze podataka određeni su centri diverziteta za pojedine grupe makrobeskičmenjaka. Brdsko-planinska područja Srbije, na kojima se najvećim delom nalaze slivovi Južne i Zapadne Morave su centri diverziteta za grupe Insecta, i to pre svega za grupe Diptera, Trichoptera, Plecoptera i Ephemeroptera, dok su ravničarske reke Dunav i Sava centri diverziteta: Gastropoda, Bivalvia, Oligochaeta, Hirudinea, Amphipoda i Odonata. Predlog strategije se ogleda u nadovezivanju na IUCN kategorije, ali filtriranjem podataka iz baze vrši se selekcija i izdvajaju se vrste koje su označene kao lokalno značajne jedinice konzervacije (LZJK). Na osnovu globalnih i regionalnih IUCN kriterijuma izvršena je procena stepena ugroženosti za taksone sa statusom LZJK. Kao rezultat dobija se lokalna Crvena lista ugroženih vrsta akvatičnih makrobeskičmenjaka. Kako bi se odredio rizik od izumiranja i prioritet konzervacije na lokalnom nivou izvršeno je testiranje modifikovanog modela ESHIPPO. Model ESHIPPO je primenjen na sledećim grupama organizama: Plecoptera, Ephemeroptera i dekapodni rakovi iz fam. Astacidae. Primenom strategije pokazalo se da 14 vrsta iz grupe Plecoptera i 10 vrsta iz grupe Ephemeroptera imaju umeren nivo rizika od izumiranja i II stepen prioriteta konzervacije na nacionalnom nivou. Prioritet u konzervaciji i I stepen zaštite ima vrsta plemenitog rečnog raka Astacus astacus u odnosu na vrstu Austropotamobius torrentium. Strategija je pokazala da vrste sa istim stepenom ugroženosti mogu imati različit nivo rizika od izumiranja, a samim tim i prioritet konzervacije na lokalnom nivou. Krajnji rezultat našeg istraživanja su finalni izveštaji baze za ugrožene vrste akvatičnih makrobeskičmenjaka u kojima se predlažu mere konzercavije koje se propisuju na osnovu IUCN kriterijuma, kao i na osnovu procene stepena lokalnog rizika od izumiranja. Strategija ne samo da ima naučni, već i ekonomski značaj, jer se posebnom analizom elemenata modela „ES“ i „HIPPO“ izdvajaju faktori koji najviše utiču na ugroženost date vrste i na taj način se preduzimaju najracionalnije mere konzervacije na nacionalnom nivou.

For effective management of diverse areas and activities related to biodiversity conservation, the quality as well as quantity and organization of data are very important. For this reason a number of databases that allow storing, testing and analysis were formed. Previous researches suggest that databases are important for biodiversity conservation. The objectives of this study were: the establishment of a database based on which an insight into the biodiversity of aquatic ecosystems of Serbia is acquired, with special emphasis on aquatic macroinvertebrates; the creation of a list of all identified species of macroinvertebrates in the inland waters of Serbia; the determination of the centers of diversity of macroinvertebrates on river basins, and finally, presenting a strategy concept and a conservation priority in regard to aquatic macroinvertebrates at the national level. In order to implement the developed conservation strategy for aquatic macroinvertebrates at the national level, a database was created under the title Biodiversity of Aquatic Ecosystems of Serbia, ex situ conservation, BAES ex situ. The BAES database contains information on the findings of macroinvertebrates in aquatic ecosystems in Serbia, starting from the first bibliographic findings in 1873 until today. Based on the data from the database a list of macroinvertebrates was designed and constructed, with all the species recorded in the aquatic ecosystems of Serbia during the survey period (up to 2012). The list currently consists of 995 species, which are divided into 23 groups of animals. The highest diversity was recorded in groups of Diptera and Trichoptera, followed by Plecoptera, Ephemeroptera, Oligochaeta and Odonata. By analysing the database specific centers of diversity for each group of macroinvertebrates were determined. The mountainous areas of Serbia, where the basins of South and West Morava are mostly situated, are centers of diversity for the group of Insects, primarily for groups of Diptera, Trichoptera, Plecoptera and Ephemeroptera, whereas the plains of the Danube and Sava are centers of diversity: Gastropoda, Bivalvia, Oligochaeta, Hirudinea, Amphipoda and Odonata. The proposed strategy can be seen in reference to the IUCN categories, but by filtering the data from the database, the selection is made and the species, which are designated as significant to local units of conservation (lokalno značajne jedinice konzervacije - LZJK), are allocated. Based on the global and regional IUCN criteria levels of threat to the taxa with LZJK status were assessed. The result is a local Red List of endangered species of aquatic macroinvertebrates. In order to determine the risk of extinction and the priority of conservation on a local level the testing of a modified ESHIPPO model was carried out. The ESHIPPO model was applied to the following groups of organisms: Plecoptera, Ephemeroptera, and decapod crustaceans from the family of Astacidae. By applying the strategy it became clear that 14 species of the Plecoptera group and 10 species of the Ephemeroptera group have a moderate level of extinction risk and a degree II conservation priority at the national level. A species of the noble crayfish Astacus astacus has the conservation priority and protection level I in regard to the type Austropotamobius torrentium. The strategy has shown that species with the same degree of vulnerability may have a different level of extinction risk, and therefore a conservation priority at the local level. The end result of our research are the final reports of the base for endangered species of aquatic macroinvertebrates in which conservation measures are proposed that are prescribed based on the IUCN criteria, and based on the assessment of the degree of risk of local extinction. The strategy is not only of scientific, but also of economic importance. By seperately analysing elements of the models "ES" and "HIPPO", the factors were identified that most influence the vulnerability of the given species and thus take the most rational conservation measures at the national level.