Primena i mogućnosti metoda analize sadržaja u sociologiji

Abstract

Predmet doktorske disertacije je razmatranje primera i mogućnosti primene metoda analize sadržaja u sociologiji. Osnovni cilj je sistematizovanje postojećih metodoloških saznanja o analizi sadržaja u sociologiji, kao i ukazivanje na najznačajnija istraživanja nastala primenom ovog postupka i njihove doprinose razvoju samog postupka i sociološkog istraživanja uopšte. Metodološkom analizom ovih istraživanja može se doći do načina za unapređivanje postupka o kojem je reč, i uopšte i u različitim oblastima njegove primene. Pod analizom sadržaja se podrazumeva sociološki istraživački postupak čijom se primenom teži izgradnji precizne, objektivne, pouzdane i sistematične iskustvene evidencije o društvenoj komunikaciji. Ovaj postupak predstavlja najpogodnije sredstvo za proučavanje različitih oblika društvene komunikacije, čije je analiziranje neophodno da bi se društvo moglo potpunije proučiti. Osnovni elementi društvene komunikacije su odašiljač poruke, sadržaj poruke i primalac poruke, a razlikuje se i više pratećih elemenata. Mogućnosti postupka uslovljene su načinom njegovog određenja pa se u disertaciji razmatraju najznačajnije definicije analize sadržaja, a osnovna nesaglasnost između različitih autora odnosi se na njen tradicionalno kvantitativan karakter. Usled toga se prikazuju različiti oblici analize sadržaja: kvantitativan, kvalitativan i mešoviti. Predmet razmatranja su i mogućnosti ostvarenja epistemoloških načela objektivnosti, validnosti, sistematičnosti, pouzdanosti, preciznosti i opštosti prilikom primene postupka. Prisutno je nastojanje da se odgovori na pitanje da li između kvantitativnog i kvalitativnog oblika postupka postoje značajne epistemološke razlike. Ispituje se i odnos analize sadržaja sa drugim sociološkim istraživačkim postupcima, tačnije sa posmatranjem, razgovorom i anketnim istraživanjima. Posmatra se i odnos analize sadržaja sa postupcima uzročne analize, odnosno sa uporednim metodom i multivarijantnom analizom. Potom se razmatra izvođenje analize sadržaja: izbor predmeta i ciljeva istraživanja, uzorka, jedinica analize, odnos jedinica analize i kategorija klasifikacije, pretestiranje, kodiranje i analiza. Deo rada je posvećen primerima primene analize sadržaja, a prethodi im prikaz oblasti u kojima je našla svoju najučestaliju upotrebu: obrazovanje, politika, kultura, umetnost i nauka. Imajući u vidu istorijski značaj i domete, metodološki se analiziraju istraživanja koja su realizovali Harold D. Lasswell i Paul F. Lazarsfeld sa saradnicima. Prikazuje se i uloga postupka u proučavanju ratne i poratne propagande u udžbenicima u jugoslovenskim zemljama, a i njena upotreba u istraživanju naučne uticajnosti. Posebna pažnja posvećuje se novim mogućnostima koje analizi sadržaja pružaju upotreba računara i interneta. U zaključku doktorske disertacije sumiraju se rezultati izvedene metodološke analize i ukazuje na mogućnosti pojačavanja primene analize sadržaja u sociologiji.

The subject of this doctoral dissertation is to consider the examples and possibilities of application of content analysis method in sociology. The main aim is to systematize current methodological knowledge about content analysis in sociology, conjointly with the emphasis of the most important researches carried out by means of this method and their contribution to the development of the method itself and sociological research in general. A mechanism to enhance the method in question and possibilities of its application in various fields can be found by methodological analysis of these researches. Content analysis is understood as a sociological research method which, when applied, aims to create more precise, objective, reliable and systematic empirical evidence about social communication. This method is perceived as the most appropriate means for studying various forms of social communication, the analysis which is crucial for a thorough study of society. The main elements of social communication are message transmitter, message content and message receiver along with other conjoint elements. Possibilities of this method are conditioned by means of its definition, thus this doctoral dissertation analyzes the most important definitions of content analysis while the main disagreement among different authors refers to its traditionally quantitative character. Due to the previously mentioned, various forms of content analysis are displayed: quantitative, qualitative and mixed. The subject of the study are also the possibilities of achieving epistemological principles of objectivity, validity, systematicity, reliability, precision and generality when applying the method. It is endeavored to answer the question wheter there are significant epistemological differences between the qualitative and quantitative form of the method. The relation between content analysis and other sociological research methods is studied – more precisely: the relation between content analysis and observation, interview and survey. This doctoral dissertation studies the relation between content analysis and methods of causal analysis i.e. comparative method and multivariate analysis. Performance of content’s analysis is afterwards considered: the choice of subject and aims of the research, sample, units of analysis, the relation between units of analysis and classification categories, pretesting, coding and analysis. One part of the dissertation is dedicated to the examples of content analysis application. The examples are preceded by display of fields where it was mostly applied: education, politics, culture, arts and science. Due to the historical importance and ranges of the researches done by Harold D. Lasswell and Paul F. Lazarsfeld with associates, these researches are methodologically analysed. The work also displays the role of the method in studying war and after-war propaganda found in the textbooks in Yugoslav countries, as well as its application in research of scientific influence. Special attention is drawn to the new possibilities of content analysis created by usage of computers and the Internet. In conclusion of this doctoral dissertation the results of implemented methodological analysis are summarized and possibilities of further application of the content analysis in sociology is emphasized.