Gladijatorske igre provincije Dalmacije : uloga spektakla u konstruisanju rimskog identiteta

Abstract

Rad se bavi istraživanjem gladijatorskih spektakala i njihovog značaja u konstruisanju lokalnih identiteta u imperijalnom kontekstu provincije Dalmacije. Gladijatorski spektakli predstavljaju jedan od važnijih aspekata svakodnevnog života u društvima rimskih provincija. Međutim, pored velikog broja radova koji se bave različitim aspektima spektakala, (gladijatorima, organizacijom ili izgradnjom amfiteatara i sl.), malo pažnje je posvećeno ulozi koju igraju prilikom kontakta rimske imperijalne vlasti i lokalnih zajednica. Najveći broj radova, opterećen je tradicionalnim konceptom romanizacije koji podrazumeva binarne pozicije Rimljana i lokalnih zajednica i u kome su Rimljani superiorni u tehnološkom, vojnom, ekonomskom, političkom ili kulturnom smislu. Stoga se i proces promena posmatra jednosmerno, gde lokalne kulture postaju u sve većoj meri „rimske“. Pored ovakve prilično uprošćene pozicije, koncept podrazumeva i uvođenje termina „stepen romanizacije“ koji se obično meri prisustvom i obimom materijalne kulture koja je prethodno obeležena kao „rimska“. U takvom kontekstu spektakli postaju signal već završenog procesa romanizacije u kome nema mesta za lokalna razumevanja, nove rimske kulture. U ovom radu u potpunosti je napušten tradicionalni koncept romanizacije i otvoren je prostor za drugačije perspektive, koje se baziraju, pre svega, na teoriji identiteta. U tom smislu, materijalna kultura se posmatra kao sredstvo za konstrukciju, održavanje i naglašavanje društvenih identiteta. Ciljevi istraživanja su (1) razmatranje materijalne kulture u svetlu konstruisanja lokalnih identiteta, (2) prepoznavanje odnosa različitih individualnih i kolektivnih identiteta, kako bi se što jasnije predstavile prakse čije razumevanje vodi ka objašnjenju provincijalnog koncepta „biti Rimljanin“ u Dalmaciji i (3) pokušaj definisanja odnosa lokalnog provincijalnog društva prema učesnicima gladijatorskih spektakala, njihovog statusa i uloge u društvu rimske Dalmacije. Rezultati istraživanja baziraju se na uzorku koji se sastoji od građevinskih objekata (amfiteatara), epigrafskog i pokretnog arheološkog materijala. Raznovrsnost uzorka omogućila je uvid u različite aspekte organizacije igara, izgradnje objekata u Dalmaciji, popularnosti spektakla među njenim stanovništvom, ali i načina života i statusa učesnika spektakla. Pored osnovnih pitanja postavljenih u radu, tokom diskusije je otvoreno još važnih pitanja. Posebno bi trebalo naglasiti ulogu vojske u organizaciji spektakla. Trebalo bi pomenuti i važnost proučavanja svakodnevnice u razumevanju kulturnih promena. Dok rimski natpisi, svakodnevni predmeti ili arhitektura ne moraju nužno značiti dublje društvene promene (kako tradicionalan pogled na romanizaciju podrazumeva), običaji koji podrazumevaju nove svakodnevne prakse poput odlaska u kupatilo, teatar ili amfiteatar mogu biti indikator takvih procesa. Upravo takve promene na svakodnevnom planu vode do rasprave o širim promenama u okviru zajednica u prošlosti. Bez obzira sa koje strane posmatramo promene, da li podrazumevamo namernu politiku Rima ili spontane procese u sudaru različitih kulturnih ili političkih elemenata, smatram da upravo svakodnevnica može biti ključ za razumevanje zajednica u prošlosti i načina na koji su doživljavali sebe i svet oko sebe.

This paper deals with gladiatorial spectacles and their significance in construction of local identities within imperial context of the Roman province of Dalmatia. The spectacles present one important aspect of provincial societies’ everyday life. However, despite great number of papers concerning different aspects of the spectacles, i.e., gladiators’ status, organization of the games or amphitheatre building, little attention has been paid to their role within contexts of contacts between Roman imperial authorities and local communities, which had no previous knowledge of spectacle concept. Most of these papers are burdened with traditional Romanization concept, which implies binary oppositions between the Romans and the local communities, supposing the Romans as technologically, militarily, economically, politically or culturally superior. In such interpretative setting, change is always perceived as unidirectional and the locals are supposed to be trying to become more Roman. Besides this simplified understanding of the identity constructions, the concept also involves the term of ‘Romanization level’ which, supposedly, can be measured by the amount of material culture previously labeled as Roman. In such a context, appearances of the spectacles are perceived as signs of fully accomplished process of Romanization, where one could not find place for local understanding of Roman culture. This paper abandons the traditional concept of Romanization and opens space for different perspectives on identity construction wherein material culture presents an important agency in the processes of construction, maintenance and emphasizing the local social identities. Research goals of this research are: (1) consideration of the material culture as an active participant in the local identities construction; (2) recognizing the importance of individual and collective identities interrelations in order to more accurately present practices of provincial concept of „being Roman“; and (3) defining the relations between the local societies as participants in gladiatorial spectacles and their subsequent emerging status and roles in society of Roman Dalmatia. Results derive from a sample consisting of: architectural structures (amphitheaters), epigraphic and archaeological finds. Varieties of the sample enable some insight into the different aspects of the game organization, architectural structures in Dalmatia, popularity of the spectacles with the population of the province, and the way of life and social status of the participants in the spectacles. Beside these basic questions, more problems that are important arise within discussion. The importance of Roman army in organization of the spectacles, and significance of leisure studies for understanding of the cultural changes are the most prominent ones. While Latin inscriptions, everyday objects or architecture do not necessary imply some deeper social changes, as the traditional Romanization concept implies, new customs including everyday practices and routines (e.g.: visiting baths, theaters or amphitheaters) indicate some social changes. These changes of everyday life enable the discussion of wider social changes in the past. Regardless of our point of view, whether we look on those changes as a result of deliberate Roman policy or spontaneous moves in collision of the different cultural and political elements, leisure and everyday life may be the key for better understanding of the past societies and their perception of one’s position within the local and imperial world.