Empirijska provera odnosa šestodimenzionalnog modela ličnosti i kategorijalnog modela poremećaja ličnosti

Abstract

Uvod Kategorijalni model poremećaja ličnosti (PL), opisan u vodećim klasifikacijama mentalnih poremećaja: DSM i ICD, pretrpeo je u poslednje tri decenije ozbiljne kritike, što je pokrenulo snažnu istraživačku kampanju za njegovo redefinisanje u dimenzionalni koncept. Petofaktorski model ličnosti je do sada najozbiljnije razmatran i proveravan kao okvir za ovu rekonceptualizaciju. Rezultati istraživanja iz različitih perspektiva sugerišu, medjutim, postojanje psihotične dispozicije kao bazične dimenzije ličnosti izvan prostora „velikih pet“. Ova dimenzija je važna za razumevanje teških psihičkih poremećaja, kako kliničkih, tako i poremećaja ličnosti. Koncept dezintegracije predstavlja njenu najobuhvatniju taksonomiju. Problem Glavni problem istraživanja je dvojak: utvrđivanje relacija između bazične strukture ličnosti i poremećaja ličnosti, kao i utvrđivanje doprinosa koji dimenzija dezintegracija daje petofaktorskom modelu u objašnjenju poremećaja ličnosti. Metod Na uzorku od 166 ispitanika oba pola primenjen je NEO PI-R upitnik za procenu 5 bazičnih crta ličnosti, DELTA 10 upitnik za procenu dezintegracije, SCID II upitnik i SCID II semistrukturisani intervju za procenu poremećaje ličnosti prema DSM IV klasifikaciji. Povezanost izmedju šestodimenzionalnog modela ličnosti i različitih konstrukata kategorijalnog modela poremećaja ličnosti (prisustva poremećaja, težina poremećaja, klastera poremećaja /A, B, C/, Generalnog PL faktora i 10 sindroma/tipova poremećaja), proverena je kroz serije diskriminativnih i hijerarhijskih regresionih analiza. Rezultati Dimenzije ličnosti sistematski razlikuju osobe sa poremećajem ličnosti od osoba bez ovog poremećaja; objašnjavaju supstancijalnu proporciju varijanse u težini poremećaja, osobinama A, B i C klastera, opštim svojstvima poremećaja (Opšti PL faktor), kao i u svakom od 10 sindroma poremećaja; dezintegracija je sistematski unapredila model bazične strukture ličnosti u diskriminaciji i predikciji poremećaja ličnosti, šta više, predstavlja najvažniju bazičnu crtu za razumevanje ovih poremećaja. Uže crte ličnosti su bolji prediktori poremećaja ličnosti, od širokih bazičnih dimenzija, ali postoji veliko preklapanje sadržaja izmedju njih. Šestodimenzionalni model ne objašnjava sve individualne razlike u specifičnim poremećajima ličnosti i ima neujednačen prediktivni potencijal za različite PL sindrome. Zaključak Šestodimenzionalni model ličnosti je valjan okvir za rekonceptualizaciju poremećaja ličnosti u dimenzionalnu taksonomiju, a dezintegracija je najznačajnije bazično svojstvo ličnosti za njihov opis i razumevanje. Rezultati takodje sugerišu važnost daljeg unapredjivanja ovog modela u domenu obuhvatnosti kao i u definisanju indikatora bazičnih crta.

Introduction Categorical model of personality disorders (PD), described in the leading classifications of mental disorders: DSM and ICD, has been seriously criticized in the last three decades, and the result is a strong research campaign to redefine it into dimensional concept. Five-factor model of the personality has been most often considered and examined as a frame for this reconceptualization. However, the results obtained from the different perspective researches suggest the existance of psychotic disposition as basic dimension of personality beyond the scope of „big five“. This dimension is important for understanding serious mental disorders, both clinical and personality disorders. Disintegration concept represents the most comprehensive taxonomy of this dimension. Problem Main problem in the research is two-sided: to determine the relation between basic structure of personality and personality disorders, as well as to determine the contribution that disintegration dimension provides to the five-factor model in personality disorders explanation. Metod On the sample of 166 examinees, both genders included, NEO-PI R questionnaire was applied for the assessment of 5 basic personality traits, DELTA 10 questionnaire for the assessment of disintegration, SCID II qestionnaire and SCID II semi-structured interview for the assessment of personality disorders according to DSM IV classification. The relation between six-dimensional model of personality and various constructs of personality disorders categorical model (presence of disorder, severity of disorder, cluster of disorders /A, B, C/, General PL factor and 10 syndromes/types of the disorder), was examined through series of discriminative and hierarchical analysis of regression. Results Personality dimensions systematically distinguish persons with personality disorders from the persons that do not have this disorder; explain substantial proportion of variance in the disorders severity, characteristics of A, B and C clusters, general characteristics of disorders (General PL factor), as well as in each 10 syndromes of disorder; disintegration has systematically improved model of basic personality structure in discrimination and prediction of personality disorders, furthermore, it represents the most important basic trait for their understanding. Narrow personality traits are better predictors of personality disorders than the wide basic dimensions, but there is significant contet overlapping among them. Six-dimensional model does not explain all individual differences in specific personality disorders and it has unequal predictive potential for various syndromes. Conclusion Six-dimensional model of personality is valid frame for reconceptualization of personality disorders into dimensional taxonomy, an disintegration is the most important basic trait of personality for their description and understanding. The results also suggest the importance of further improvement of this model in terms of comprehensiveness as well as in defining the indicators of basic traits.