Semiotička dekonstrukcija ekspresivnih mogućnosti u virtuelnom komuniciranju

Abstract

Predmet istraživanja u ovom radu su ekspresivne mogućnosti virtuelnog komuniciranja koje se ostvaruje posredstvom umreženih kompjutera. Pod ekspresivnim mogućnostima podrazumevaju se simbolski i semiotički sistemi kojima se stvaraju, a potom i interpretiraju poruke. U radu se polazi od toga da su ove mogućnosti, kao i ograničenja, uslovljene medijima kao specifičnim tehničko-tehnološkim „aparatima“. U širem teorijskom opredeljenju rad je zasnovan na dva pristupa. Prvi je medijacentrični pristup, koji strukturu medija postavlja u centar razmatranja. Drugi je kritički pristup društvu i medijima, iz kojeg je preuzeto kritičko promišljanje recepcije. Teorijsko-metodološku spojnicu između ovih pristupa čine dva semiotička pravca: socijalna semiotika i kompjuterska semiotika. Prvi cilj disertacije bio je da se, polazeći od strukture medija, raščlane, analiziraju i sistematizuju ekspresivne mogućnosti u kompjuterski posredovanom komuniciranju, i konkretno u veb-komuniciranju. U odnosu na recepcijski pol komuniciranja, drugi cilj rada bio je da se utvrde načini na koje se subjektivitet korisnika konstruiše softverskim režimima i vizuelnom gramatikom interfejsa U radu je predložen model za razumevanje ekspresivnih mogućnosti u virtuelnom komuniciranju koji čine tri nivoa artikulacije: nivo softvera, nivo interfejsa i nivo multimodalnih sadržaja. Nivo softvera je određen tehničkim kodovima, nivo multimodalnih sadržaja nastaje na osnovu kulturnih kodova, dok se na nivou interfejsa prepliću tehnički i kulturni kodovi. Interfejs je posrednički sloj jer njegova artikulacija zavisi od softverskih specifikacija, a sa druge strane, vizuelna gramatika interfejsa utiče na nivo multimodalnih sadržaja. Multimodalni sadržaji su poruke koje su oblikovane ustaljenim društvenim kodovima „preuzetim“ iz prethodnih medija. Ipak, u prelasku iz jednog medija u drugi, sadržaji bivaju promenjeni, a ove promene zavise od softvera u kojem će multimodalni sadržaji biti stvoreni, softverske strukture kojom će biti distribuirani i od interfejsa u kojem će biti prikazani. Kako bi se ekspresivne mogućnosti novog medija povezale sa komunikacionom praksom i društvenim delovanjem, u radu je upotrebljen pojam žanra. U radu se polazi od psiho-socijalnog razumevanja žanra koje omogućava da se objasni prisustvo ekspresivnih mogućnosti prethodnih medija u novom. Takođe, žanr se koristi kao koncept kojim se povezuju stvaranje, recepcija i upotreba veb-sajtova. Kako bi se ispitala analitička i eksplanatorna vrednost predloženog modela, koji čine tri nivoa artikulacije, urađene su tri studije slučaja. Za analizu su odabrani vebsajtovi Blic onlajn (www.blic.rs), Jutjub (www.youtube.com) i Vikipedija (www.wikipedia.org). Osnovna hipoteza od koje se pošlo u analizi je da su razlike u realizaciji ekspresivnih mogućnosti u analiziranim veb-sajtovima uslovljene softverom, sa jedne strane, i žanrovski određenim razumevanjem korisnika i upotrebe veb-sajtova, sa druge strane. U sva tri „slučaja“ primenjen je identičan analitički postupak. Analizom je ustanovljeno da se ključna razlika između Blica onlajn, Jutjuba i Vikipedije pojavljuje u softverima za obradu radnji koje izvode korisnici, kao i u predstavljanju rezultata obrađenih podataka. Prethodni uspostavljeni žanrovi, u vidu žanrovskih fragmenata, uticali su na izgled tri analizirana veb-interfejsa, ali „žanrovsko nasleđe“ različito je manifestovano u njihovom dizajnu i ima različitu ulogu u funkcionisanju interfejsa. Utvrđeno je da rad softvera i vizuelna dizajnerska rešenja analiziranih veb-interfejsa projektuju „uzorne“ korisnike i višestruke pozicije iz kojih korisnici mogu da interpretiraju veb-interfejs i deluju

The subject of research in this dissertation are expressive possibilities in virtual communication achieved through networked computers. Expressive possibilities include symbolic and semiotic systems used for creating and interpreting messages. The starting premise of dissertation is that these possibilities, as well as limitations, are determined by the media as specific technical-technological "apparatuses". In a broader theoretical orientation the dissertation is based on two approaches. The first is media-centric approach that places media structure in the center of academic consideration. The second is critical approach to society and the media, and its critical understanding of reception is used in the dissertation. Theoretical and methodological coupling between these approaches is made through two semiotic strands: social semiotics and computer semiotics. The first aim of this dissertation was to analyze and systematize the expressive possibilities in computer-mediated communication, specifically in web communication. In relation to reception side of communication, the second objective was to identify the ways in which subjectivity of users is constructed by software regimes and visual grammar of interface. The model for understanding the expressive possibilities in virtual communication is proposed. It consists of three levels of articulation: the level of software, level of interface and level multimodal messages. The level of software is determined by technical codes, the level of multimodal messages is generated on the basis of cultural codes, while at the interface level technical and cultural codes are intertwined. Interface is an intermediary layer because its articulation depends on software specifications, and on the other side, visual grammar of interface affects the level of multimodal messages. Multimodal messages are shaped through established social codes "taken" from the previous media. However, in the transition from one medium to another, messages are changed and these changes depend on software in which they are created, software structure used for their distribution and the interface in which they are displayed. The concept of genre was used in order to link expressive possibilities of the new media with communication practice and social action. Psycho-social understanding of the genre is employed to explain the presence of the expressive possibilities of the "older media" in the new medium. Further, genre is used as a concept that links creation, reception and use of websites. To test the analytical and explanatory value of the proposed model, which consists of three levels of articulation, three case studies are conducted. The websites selected for the analysis are Blic Online (www.blic.rs), YouTube (www.youtube.com) and Wikipedia (www.wikipedia.org). The main hypothesis was that differences in the realization of the expressive possibilities of the analyzed web sites are determined, on the one hand, by the software, and on the other hand, by the genre-specific understanding of users and use of websites. Identical analytical procedure is applied in all three cases. The analysis showed that the key difference between Blic online, YouTube and Wikipedia appears in the software processing the actions performed by users, as well as in the presentation of the results of processed data. Previous genres, in the form of genre fragments, have influenced the appearance of the analyzed web interfaces, but "genre heritage" is manifested differently in web design and it has different roles in the functioning of three interfaces. It was established that the operation of the software and visual design solutions of the analyzed web interfaces design construct "model" users and multiple positions from which users can interpret web-interface and act within it