Putanja prevladavanja smrti bračnog partnera u starosti – prospektivna dnevnička studija

Abstract

Sprovedeno istraživanje realizovano je sa ciljem ispitivanja načina prevladavanja gubitka bračnog supružnika u starosti. Proučavana je uloga strategija prevladavanja pretpostavljenih Dualnim proces modelom prevladavanja i njihove interakcije, zatim pozitivnog i negativnog afekta, kao i uticaj pola, zdravstvenog statusa i socijalne podrške u procesu prevladavanja gubitka. Koncipirana su dva paralelna istraživačka dizajna: korelaciono istraživanje sa tri ponovljena merenja i dvonedeljna dnevnička studija. Prvo merenje sprovedeno je u periodu prvih 40 dana od trenutka smrti supružnika, sa prosekom od 26.86 dana od datuma gubitka (SD = 8.20). Drugo merenje je izvršeno mesec dana nakon prvog testiranja, dok treće šest meseci posle smrti partnera. Između prvog i drugog merenja, najpre je usledila dvonedeljna pauza, nakon čega je započeta dnevnička studija u trajanju od 14 dana. Uzorak je bio polno ujednačen i činilo ga je 64 osobe starosti između 65 do 89 godina (M = 71.94; SD = 6.02). Ispitivanje je obavljeno na teritoriji opština Šabac, Bogatić, Novi Sad, Bečej, Subotica i Beograd. Primenjivani su sledeći instrumenti: Upitnik demografskih karakteristika, Upitnik dnevnog udovičkog života, skale zadovoljstva životom, doživljaja smisla života, socijalne podrške i zdravstvenog stanja, zatim Skala depresivnosti, anksioznosti i stresa (DASS-21) i lista emocija. U okviru korelacionog dizajna sa ponovljenim merenjima dobijeni su sledeći rezultati. Serijom analiza kriva latentnog rasta utvrđeno je da u funkciji vremena dolazi do statistički značajnog linearnog opadanja orijentacije tugujućih ka gubitku i njihovog opšteg distresa. Paralelno sa tim registrovan je značajan linearni porast pozitivnog afekta. Orijentacija ka proradi i zadovoljstvo životom nelinearno rastu sa prolaskom vremena, dok negativan afekat nelinearno opada, a doživljaj smisla života ostaje stabilan tokom vremena. Multilevel regresiona analiza pokazuje da smanjenje usmerenosti na gubitak predviđa statistički značajno opadanje opšte uznemirenosti tokom vremena, pri čemu porast usmerenosti na proradu predviđa rast doživljaja smisla i zadovoljstva životom ispitanika kroz merenja. Kroz interaktivni odnos ovih strategija prevladavanja, operacionalizovan je mehanizam oscilacije, i putem hijerarhijske regresione analize ustanovljena značajna prediktivna moć interakcije strategija prevladavanja iz prvog merenja u predviđanju zadovoljstva životom iz prvog i trećeg merenja, kao i doživljaja smisla života iz drugog i trećeg merenja. Multilevel analizom medijacije utvrđeno je da su promene pozitivnog i negativnog afekta potpuni medijatori odnosa promene usmerenosti na gubitak i promene opšte uznemirenosti. Potpuna medijacija registrovana je i u relaciji između promene usmerenosti na proradu i promene zadovoljstva životom, dok je parcijalna medijaciona uloga pozitivnog afekta pronađena u relaciji između promene usmerenosti na proradu i promene doživljaja smisla života. Analizom multilevel moderacije proveravana je moderaciona uloga pola ispitanika, kao i njihovog zdravstvenog statusa i socijalne podrške iz prvog merenja. Potvrđen je moderacioni efekat pola na vezu između promene obe strategije prevladavanja i promene zadovoljstva životom kroz merenja. Smanjenje usmerenosti na gubitak od strane udovica doprinosi značajnom povećanju njihovog zadovoljstva životom, dok njihova veća orijentacija ka proradi doprinosi povećanju zadovoljstva životom tokom vremena. Zdravstveni status iz prvog merenja nije značajan moderator veze između promena strategija prevladavanja i promene indikatora oporavka od gubitka kroz merenja. Dobijeni rezultati ukazuju na to da socijalna podrška iz prvog merenja ostvaruje značajan linearan moderacioni efekat u relaciji između promene usmerenosti na gubitak i promene doživljaja smisla života, kao i u relaciji između promene usmerenosti na proradu i promene opšte uznemirenosti ispitanika. Smanjenje usmerenosti na gubitak ispitanika sa inicijalno visokom socijalnom podrškom statistički značajno je povezano sa porastom njihovog doživljaja smisla života tokom vremena, dok porast oslanjanja na strategiju usmerenosti na proradu u uslovima srednjeg stepena socijalne podrške pri prvom merenju dovodi do značajnog opadanja njihove opšte uznemirenosti. U okviru dnevničkog dizajna, serijom analiza latentnog rasta utvrđeno je da kroz dane dnevničke studije dolazi do značajnog nelinearnog smanjenja usmerenosti ispitanika na proradu i blagog efekta pozitivne parabole pozitivnog afekta. Istraživanjem nisu registrovane značajne promene u usmerenosti na gubitak i negativnom afektu tokom dnevničkog praćenja. Multilevel regresionom analizom ustanovljeno je da smanjenje usmerenosti na gubitak predviđa značajno opadanje negativnog i porast pozitivnog afekta kroz dane dnevničke studije. Sa druge strane, povećanje usmerenosti na proradu predviđa porast i pozitivnog i negativnog afekta kroz dane dnevničkog praćenja. Takođe, utvrđeno je i da opadanje usmerenosti na gubitak kroz dane dnevničke studije predviđa statistički značajno povećanje doživljaja smisla života i zadovoljstva životom, ali i smanjenje opšte uznemirenosti i negativnog afekta nakon dnevničke studije. Nasuprot tome, veća usmerenost tugujućih ka proradi na dnevnom nivou doprinosi porastu pozitivnog i negativnog afekta, doživljaja smisla i zadovoljstva životom merenim nakon dnevničkog praćenja. Integrativno, dobijeni rezultati govore u prilog rezilijentnosti starih osoba, veće reaktivnosti udovica u situaciji gubitka, adaptivnosti izučavanih strategija prevladavanja, pozitivnog afekta i socijalne podrške, kao i sposobnosti oporavka od gubitka supružnika u šestomesečnom procesu prevladavanja.