Ograničenje tržišne konkurencije u državama Jugoistočne Evrope

Abstract

Predmet disertacije su ograničenja tržišne konkurencije u državama Jugoistočne Evrope (JIE) u tranziciji. Tranzicija u predmetnim državama promoviše tržišnu ekono- miju i konkurenciju. Tržišna ekonomija je koncept koji je prihvaćen od svih država JIE za rješavanje problema koje je donijela planska ekonomija, prije svega niske produktiv- nosti i niske stope rasta. U osnovi tržišne ekonomije, koja treba da obezbijedi rast bruto domaćeg proizvoda (BDP) i poboljša standard stanovnika u tim državama, je konkuren- cija. Istraživanje predmetne teme dovelo nas je do saglasnosti sa izjavama nekolicine am- eričkih i ruskih ekonomista (Nezavisimaja gazeta, 1994, s. 4) da „tajna ekonomije, ako uopšte postoji, nije ni u tržištu, ni u svojini, nego u konkurenciji”. Nažalost, rezultati tranzicije država JIE su daleko ispod očekivanja, pa je zadatak nauke da objasni zašto je to tako. Teorijski je objašnjen uticaj identifikovanih faktora ograničenja tržišne konkurencije u državama JIE (istorijsko nasljeđe, pređeni put razvoja – path dependence, korupcija, siva ekonomija, neizgrađene formalne institucije i jačanje ekstraktivnih institucija). U kvantitativnom dijelu istraživanja korišćena je višestruka li- nearna regresija za utvrđivanje funkcionalne veze između prethodno navedenih nezavi- snih promjenljivih i nivoa tržišne konkurencije, kao zavisne promjenljive. Ukupno istraživanje je potvrdilo polazne hipoteze, tako da pouzdano zaključu- jemo da je tržišna konkurencija najbolji mehanizam za alokaciju resursa u privredi, i da je neophodno podizati nivo konkurencije u državama JIE u cilju prosperiteta njihovih ekonomija; da tranzicione države JIE imaju niz specifičnosti, što na određeni način ote- žava objašnjavanje fenomena konkurencije u ovim državama teorijom konkurencije nastale na praksama razvijenog svijeta; da identifikovana ograničenja tržišne konkuren- cije u velikoj mjeri objašnjavanju dešavanja u privredama ovih država, kao i da su pored navedenih faktora, na nivo tržišne konkurencije u državama JIE uticali i drugi faktori (ratovi, globalne ekonomske i finansijske krize). Ali, gore navedeni faktori, koji su iden- tifikovani kao ograničavajući, dominantno su uticali i na neostvarivenje postavljenih ci- ljeva tranzicije u državama JIE. Sprovedeno empirijsko istraživanje je potvrdilo da su selektovani faktori negativno uticali na konkurenciju u državama JIE i da one nijesu posti- gle očekivani nivou tržišne konkurencije. Doprinos ovoga rada vidimo u tome što uvidi i saznanja koji su njegov rezultat mogu uticati na lakše i bolje odlučivanje donosilaca odluka u domenu upravljanja tranzi- cijom. To se odnosi prije svega na političko odlučivanje. Finalna poruka ovoga istraživa- nja jeste da tranzicija sistema nije posao za jednu generaciju, već za više njih! Praksa aktuelne tranzicije država JIE je to nedvosmisleno potvrdila.