Меланхолија у српској књижевности 20. века

Abstract

Rad Melanholija u srpskoj književnosti 20. veka bavi se hronološkom i komparativnom analizom melanholičnih stanja na odabranom korpusu srpske književnosti 20. veka, od moderne do postmodernizma. Melanholija, predstavljena kao posebna klinička bolest, neodovljno je istraženo polje na književno-teorijskom planu. Postojeća filozofska i naučna misao o problemu melanholije iscrtava interdisciplinarni sistem kroz koji je mogućno semantičko račvanje te i prepoznavanje frekventnih, podudranih ili, pak, srodnih kodova melanholije. Ukoliko književno-kritička razmatranja daju prednost pojmovima kao što su: čamotinja, dekadencija, psihičko rastrojstvo, depresija i tako dalje, utoliko se melanholija upisuje kao složen problem, koji semiološke kodove širi i na polje medicine, psihoanalize, arhitekture i slikarstva. Počeci civilizacije upisuju se u polje negativiteta uz različite uzročno-posledične veze što omogućava da se melanholija prati od znaka transcedencije do društveno-političkih i istorijskih momenata, koji rađaju i usmrćuju kolektive i pojedince. Teorijski doprinosi melanholiji pretpostavljaju bogađenje semantičkih polja u kojima se melanholija supstituiše ekplicitno i implicitno, što dalje podrazumeva mogućnost raščitavanja melanholičnog koda u diskursu koji pojam melanholije ne stavlja u prvi plan. Susticanje diferentnih psihofizičkih faktora te odnosa pojedinac/svet i pojedinac/sopstvo čine melanholiju semantički bogatim sistemom, otvorenim za druge discipline, sa kojim se sreće u istom i/ili sličnom značenjskom centru. Na taj način mogućno je promatranje kulturnih poredaka u širem kontekstu, dok se melanholija povezuje sa srodnim disciplinama koje promatraju subjekatsku poziciju kao poziciju sopstva, u okolnostima koje dati subjekat na određeni način konstituišu kao izdvojenu, otcepljenu jedinku. Spajanje literarnog teksta srpske književnosti 20. veka i vanliterarnih činioca omogućavaju da se melanholija posmatra i kao osećaj subjekta i kao način na koji se (ne) prihvata zadata stvarnost. Put istraživanja te i komparatistički metod dovode, najzad, do promatranja subjekta u odnosu na sebe, jer psihofizički nesklad nastaje i manifestuje se u samom subjektu. Modernističko cepanje celine teksta podudarno je melanholičnom subjektu, koji je u 20. veku nužno fragmentaran. U tom smislu, srpska književnost 20. veka jeste pogodno tle za istraživanje ne samo dekadencije, već slučajeva u kojima nije reč isključivo o ratnoj, međuratnoj i posleratnoj depresiji, već o jedinstvenom stanju uma subjekta koji se upisuje u melanholiju. Subjekt tako postaje stecište vantekstualnog, neizrečenog koje se čita kroz način na koji je subjekt 20. veka konstituisan i način na koji je, kao takav, pozicioniran u društvu, kulturi, istoriji. Korpus kojim je određeno istraživanje obuhvata izdvojena dela sledećih autora: Veljka Milićevića, Milutina Uskokovića, Vladislava Petkovića-Disa, Miloša Crnjanskog, Ive Andrića, Danila Kiša i Borislava Pekića. Takođe, korpusom su obuhvaćeni diferentni žanrovski oblici: proza (roman i pripovetka), poezija i drama. Ključne reči: melanholija, moderna, avangarda, modernizam, postmodernizam.

The work Melancholy in Serbian literature of the 20th century deals with the chronological and comparative analysis of melancholically condition in the selected corps of Serbian literature of the 20th century, starting from modern to post-modern. Melancholy, presented as a distinctive clinical disease, is an insufficiently explored field within a literature-theoretical plan. The existing philosophical and scientific thought regarding the problem of melancholy draws an interdisciplinary system through which is possible semantic diverging and recognizing of frequent, matching, or, those akin codes of melancholy. If literature-critical considerations give an advantage to a notion such as: doldrums, decadence, physical distress, depression and so on, in such case melancholy inscribes itself as a complex problem, which spreads semiotic codes in the fields of medicine, psychoanalysis, architecture and painting. The beginnings of civilizations are inscribed in the field of negativity together with different causal-consequential connections which allows tracing of melancholy from the sign of transcendence to the society-political and historical moments, which breed and dispatch collectives and individuals.Theoretical contributions to melancholy presume enrichment of the semiotic field in which melancholy substitutes explicitly and implicitly, which further acknowledges the possibility of unreading of melancholiccode within a discourse without putting the notion of melancholy in the spotlight. The seizing of different psychophysical factors and the relation of individual/world and individual/self mold melancholy to be a semantically lavish system, open for other disciplines, which it faces in the same and/or similar meaning center. In such a way it is possible to reevaluate cultural order in the wider context, while melancholy is being connected with the similar disciplines that reevaluate subjectual placement of the self position, in the circumstances where a given subject in a different manner constitutes as a separate, torn away specimen. The merging of literary text of Serbian literature of the 20th century and nonliteral factors make it possible to look down on melancholy as a feeling of a subject and as a manner which does (not) accepts given reality. The route of exploring and the method of comparison have finally lead to the reevaluation of subject in contrast to self, therefore psychophysical dissonance is created and manifested in the same subject. In that sense, Serbian literature of the 20th century is a fertile ground for the research of not only decadence, but also the cases in which there isn't solely debated about war, interwar and postwar depression, but also about the unique condition of the subjects' minds which is inscribed in the melancholy. Subject in such a manner becomes acquisition of extra textual, unsaid which reeds in a way in which the subject of the 20th century is constituted and in a way in which it is, as such, positioned in the society, culture, history. Corpus in which the research is predefined do encompasses the works of the following authors: Veljko Milićević, Milutin Uskoković, Vladislav Petković-Dis, Miloš Crnjanski, Ivo Andrić, Danilo Kiš i Borislav Pekić. Likewise, corpus encompasses the different kinds of genres: prose (novel and short story), poetry and drama.