Putanje psihičke promene kod klijenata na kratkotrajnom psihološkom tretmanu

Abstract

Poslednjih godina raste broj studija posvećenih istraživanju specifičnih putanja psihičke promene, pri čemu značaj ovih istraživanja leži u odgovaranju na pitanje kako se sve klijenti menjaju usled učešća na psihološkom tretmanu, a zatim i u praktičnoj primenljivosti tih saznanja u psihološkoj praksi. Rezultati dosadašnjih studija sugerišu kako je postojanje specifičnih putanja psihičke promene u funkciji protoka psihološkog tretmana dosledan nalaz, ali i da se doslednost u nalazima gubi kada je reč o broju i prirodi identifikovanih obrazaca promene. U cilju provere toga da li se klijenti menjaju međusobno različitim putanjama, da li je promena putem različitih putanja povezana sa različitom efikasnošću tretmana, kao i da li se klijentovim predtretmanskim odlikama može predvideti kakvom putanjom će se psihička promena realizovati tokom psihološkog tretmana, sprovedeno je longitudinalno korelaciono istraživanje. Da bi se odgovorilo na polazna istraživačka pitanja, posmatrano je da li se i na koji način kod ispitanika uključenih u psihološki tretman menjaju akutni distres, pozitivan i negativan afekat, kao i zadovoljstvo sopstvenim životom. Prikupljanje uzorka je trajalo od septembra 2013. godine do septembra 2020. godine, i u ovom periodu je ukupno testirano 274 ispitanika. U inicijalni uzorak su uključeni punoletni ispitanici iz nekliničke populacije koji su se sami prijavljivali za učešće na besplatnom psihološkom tretmanu. Psihološki tretman je sprovodilo trideset i pet psihologa edukovanih iz različitih psihoterapijskih modaliteta, i on je za sve ispitanike trajao 10 jednosatnih seansi, po jednu seansu nedeljno. Tokom trajanja psihološkog tretmana, određeni procenat ispitanika napuštao je tretman nakon svakog merenja prekidavši i svoje učešće u istraživanju, te su finalni uzorak sačinili samo oni ispitanici čiji je tretman trajao svih 10 tretmanskih seansi, odnosno samo oni ispitanici koji su testirani ukupno četiri puta. Finalnim uzorkom obuhvaćeno je 114 ispitanika, prosečne starosti 31 godinu i pretežno ženskog pola (67.54%). Tokom istraživanja, baterije instrumenata su primenjivane ukupno četiri puta, neposredno pre prve tretmanske seanse, nakon treće, nakon šeste i nakon desete tretmanske seanse. Sve baterije instrumenata sadržale su Skalu depresivnosti, anksioznosti i stresa - 21 (DASS-21) korišćenu za procenu akutnog distresa ispitanika, Srpski inventar afekta baziran na Positive and negative affect schedule - X (SIAB-PANAS) koji je korišćen za procenu pozitivnog i negativnog afekta ispitanika i Skalu zadovoljstva životom (SWLS) korišćenu za procenu zadovoljstva životom ispitanika. Dodatno, u sklopu baterije instrumenata koja je zadavana neposredno pre prve tretmanske seanse nalazila se lista osnovnih podataka koja je korišćena za prikupljanje podataka o predtretmankim odlikama ispitanika, kao i Skala očekivanja promene u vezi sa psihološkim problemom (PPCES) koja je korišćena za procenu ispitanikovih očekivanja ishoda tretmana. Dobijeni rezultati serije analiza latentnog rasta upućuju kako je na nivou celokupnog finalnog uzorka došlo do statistički značajnog pada distresa i negativnog afekta, te do statistički značajnog rasta pozitivnog afekta i zadovoljstva životom u periodu između prvog i poslednjeg merenja. Prilikom traganja sa specifičnim putanjama psihičke promene sprovedena je serija analiza latentnih klasa, pri čemu je u slučaju svih merenih indikatora stanja ispitanika identifikovano postojanje tri međusobno statistički značajno različite putanje promene. Rezultati dobijeni u ovom istraživanju dodatno sugerišu kako je pojedine identifikovane putanje promene opravdano dovoditi u vezu sa statistički značajno višom odnosno nižom efikasnošću tretmana u odnosu na druge identifikovane putanje, ali i da postoje međusobno statistički značajno različite putanje promene za koje je karakteristična približna efikasnost tretmana. Na posletku, dobijeni rezultati upućuju kako se na osnovu pojedinih predtretmanskih odlika ispitanika može predvideti kakvom putanjom će se psihička promena realizovati u funkciji protoka psihološkog tretmana. Potvrda postojanja specifičnih putanja psihičke promene u aktuelnom istraživanju pružila je doprinos skromnom korpusu dosadašnjih saznanja o tome po kakvim obrascima se klijenti na psihološkom tretmanu menjaju. Izdvojene su preporuke za buduća istraživanja, a poseban značaj sprovedenog istraživanja leži u njegovim praktičnim implikacijama, koje se prevashodno tiču pospešenja kvaliteta psihološke prakse prevencijom nepovoljnog ishoda tretmana.