Socijalno ponašanje i vršnjački status učenika na ranom osnovnoškolskom uzrastu

Abstract

Rad se bavi socijalnim domenom razvoja dece ranog osnovnoškolskog uzrasta, konkretno oblicima socijalnog ponašanja i statusom u grupi vršnjaka. Navedeni konstrukti predstavljaju važne faktore uspešne adaptacije u novim i izazovnim situacijama, akademskog postignuća, mentalnog zdravlja i uopšte pravilnog razvoja. U svetlu toga, a potkrepljeno teorijskim i istraživačkim nalazima, analizirani su oblici socijalnog ponašanja - socijalno kompetentno ponašanje i problemi u ponašanju, kao i njihova korelacija sa statusom koje dete ima u grupi vršnjaka, posmatranom posredstvom dve dimenzije - sociometrijske prihvaćenosti i opažene popularnosti. Analiza je dopunjena prikazom određenih (ne)bihevioralnih korelata, neminovnih implikacija u okvirima drugih konteksta, te sublimiranim oblicima podrške usmerenim ka jačanju kapaciteta dece, porodice i praktičara. Cilj sprovedenog istraživanja je ispitivanje prirode odnosa između oblika socijalnog ponašanja učenika i dimenzija vršnjačkog statusa, te njihova uslovljenost opštim sociodemografskim karakteristima dece, roditelja i porodice. Uzorkom je obuhvaćeno 280 učenika III razreda osnovnih škola na teritoriji grada Novog Sada. Od instrumenata su korišćeni Skala socijalnog ponašanja u školi dopunjena sociodemografskim pitanjima i Sociometrijski upitnik upotpunjen pitanjima o značenjima koji učenici pripisuju (ne)popularnosti. Rezultati istraživanja ukazuju na opravdanost dvojake analize vršnjačkog statusa učenika i očekivanu distinkciju između dimenzija i njihovih kategorija. Navedenu razliku potvrđuju i bihevioralne karakteristike koje ukazuju da učenici neprihvaćenog, nepopularnog i sociometrijski/opaženo kontroverznog vršnjačkog statusa više ispoljavaju nepoželjne oblike ponašanja u poređenju sa učenicima prihvaćenog i sociometrijski/opaženo prosečnog statusa, koji su skloniji oblicima poželjnog ponašanja. Značajno je da su opaženo popularni učenici skloni i jednom i drugom obliku ponašanja, što ponovno potvđuje potrebu razlikovanja u odnosu na socijalnu preferenciju. Usled velikog broja učenika zanemarenog všnjačkog statusa, važan je podatak koji ukazuje na njihovu sklonost ka socijalnoj izolovanosti i uopšte slabije ispoljavanje oblika socijalnog kompetentnog ponašanja. Rezultati takođe upućuju na važnost mapiranja značenja koja se pripisuju (ne)popularnosti, posebno imajući u vidu dobijenu nekoherentnost u tumačenju. Roditeljske i porodične karakteristike više objašnjavaju i prave razlike u odnosu na oblike socijalnog ponašanja, nego što je to slučaj sa dimenzijama vršnjačkog statusa. Primetna je polna uslovljenost u odnosu na oba konstrukta, i to u korist devojčica koje imaju povoljniji vršnjački status i više ispoljavaju oblike prihvatljivog ponašanja u odnosu na dečake. Vrednost realizovanog istraživanja se ogleda u potvrđenoj distinkciji između dimenzija vršnjačkog statusa i njihove povezanosti sa (ne)bihevioralnim karakteristikama koje ih karakterišu. Istraživački nalazi upućuju na važnost primene različitih oblika podrške usmerenih ka jačanju potencijala svih agenasa spomenutih u radu. Posebno se iskristalisala potreba implementiranja socioemocionalnih aspekata u kurikulum posredstvom programa socioemocionalnog učenja. Na kraju, otvoren je prostor za dalja istraživanja i otkrivanje faktora koji doprinose građenju i održavanju podržavajućih odnosa na različitim relacijama u okvirima raznovrsnih konteksta.