Liberalizacija tržišta poljoprivrednog zemljišta u okviru pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji

Abstract

Iako je dosada bilo marginalno u javnosti, kako naučnoj i stručnoj, tako i opštoj, akvizicije poljoprivrednog zemljišta postavile su poljoprivredno zemljište u žižu interesovanja u meri koja je bez presedana. Uzroci ovakve promene proizlaze, inter alia, i iz trenda rasta svetske populacije, koji neumitno dovodi do povećane potrebe za poljoprivrednim proizvodima, ali i iz liberalizacije tržišta poljoprivrednog zemljišta u okviru Evropske unije. Predmet ove doktorske disertacije je analiza formalne liberalizacije tržišta poljoprivrednog zemljišta, koja je, kao deo izvršenja obaveza preuzetih Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju, sprovedena Zakonom o izmeni i dopunama Zakona o poljoprivrednom zemljištu iz 2017. godine. Time je, kao jedno od najznačajnijih, otvoreno i pitanje akvizicija poljoprivrednog zemljišta. Stoga, u disertaciji su detaljno razmotreni kako uzroci i efekti akvizicija poljoprivrednog zemljišta uopšte, tako i uzroci i efekti akvizicija poljoprivrednog zemljišta u Srbiji. Osnovni cilj disertacije je definisanje pravnog okvira za akvizicije poljoprivrednog zemljišta u kontekstu pristupanja Republike Srbije Evropskoj uniji, pri čemu su preporuke zasnovane na sveobuhvatnom sagledavanju uticaja liberalizacije tržišta poljoprivrednog zemljišta na poljoprivredu Republike Srbije. U svrhe ostvarivanja cilja disertacije, pošlo se u sistematsko razmatranje fenomena akvizicija poljoprivrednog zemljišta. Istorija je svedok da akvizicije poljoprivrednog zemljišta nisu nov fenomen, već samo novi talas déjà vu. Međutim, ono što ovaj talas akvizicija poljoprivrednog zemljišta razlikuje od ostalih su, inter alia, njegove razmere, akteri i uzroci. Najnoviji talas akvizicija poljoprivrednog zemljišta, prema opštem shvatanju, počinje sa svetskom krizom. Od tada prisustvujemo proliferaciji radova na ovu temu, ali se autori do sada nisu usaglasili ni oko definicije ovog pojma. Rasprava oko prirode ovog fenomena još uvek traje, a dosadašnja istraživanja osciliraju između shvatanja akvizicija poljoprivrednog zemljišta kao „prilike za razvoj“ i shvatanja da su one ništa drugo do „grabljenje zemlje“, sa mnogostrukim negativnim efektima koji prete ruralnim egzodusom i koji stvaraju model industrijalizovane poljoprivrede koji društvo ne želi. Međutim, rezultati ove disertacije ukazuju da se ovaj fenomen, zbog svoje kompleksnosti, ne može posmatrati jednodimenzionalno. Odgovor na ovu kontroverzu se, kako se pokazalo, nalazi negde na sredini. Imajući u vidu multidimenzionalnost fenomena, pri njegovom izučavanju korišćeni su najrazličitiji metodi. Za sagledavanje istorijskog razvoja ovog fenomena korišćen je istorijsko-pravni metod. U cilju razumevanja ključnih pojmova korišćena je konceptualna analiza prava, dok je za analizu relevantnih izvora prava i sudske prakse, odnosno za davanje predloga za izmenu postojećih ili donošenje novih zakonskih rešenja, korišćen normativni metod. Metodom klasifikacije raščlanjeni su ključni pojmovi istraživanja, dok je metodom analize sadržaja i sinteze predstavljen pravni okvir tržišta poljoprivrednog zemljišta Evropske unije i Republike Srbije. U cilju opisivanja postojećih saznanja o ovom fenomenu, metod analize sadržaja kombinovan je sa metodom sistematskog pregleda literature. Budući da su uporedive zemlje Istočne Evrope, usled liberalizacije svog tržišta u okviru pristupanja Evropskoj uniji, već iskusile efekte akvizicija poljoprivrednog zemljišta, njihova iskustva razmatrana su metodom studije slučaja. Na osnovu navedene analize su metodom indukcije izvedeni relevantni zaključci o fenomenu akvizicija poljoprivrednog zemljišta uopšte, dok su metodom analogije izvedeni zaključci o mogućim uzrocima i efektima akvizicija poljoprivrednog zemljišta u Srbiji.

Despite being marginal in both general and scientific public, land acquisitions have brought agricultural land in the unprecedented focus of interest. The causes of these changes are the consequence of, inter alia, the growing world population, which undeniably leads to the increased need for agricultural products and agricultural land trade liberalisation within the European Union. The subject of this doctoral dissertation is the analysis of the formal liberalisation of agricultural land markets, which was conducted via the Law on Agricultural Lands for 2017, as part of the obligations agreed upon by The Stabilisation and Association Agreement. This raised the question of the agricultural land acquisitions. Therefore, in this dissertation the causes and the effects of agricultural land acquisitions in Serbia, along with the land acquisitions in general are considered. The main aim of the dissertation is defining of the regulatory framework for land acquisitions in the context of the accession of the Republic of Serbia to the European Union, whereas the recommendations were made on the basis of the comprehensive consideration of agricultural land market liberalisation effects on the agriculture of the Republic of Serbia. In order to attain this aim, the dissertation reviews the phenomenon of agricultural land acquisitions. The history suggests that the acquisitions of agricultural lands are not a new phenomenon, but rather a new wave of déjà vu. However, what differentiates this wave of acquisitions from previous ones are, inter alia, its extent, actors and causes. The latest wave of agricultural land acquisitions, according to the general understanding, started with the global financial crisis. Since then, we witnessed a proliferation of the papers concerned with this topic, but the authors are yet to reach a consensus regarding the definition of this term. The debate on the nature of this phenomenon is still ongoing, and the research thus far ranges between land acquisitions as the development opportunity or the land grab, with multitude of negative effects which threaten the rural exodus and create a model of the industrialised intensive agriculture which the society leaves to be desired. However, the results of this dissertation imply that this phenomenon, due to its complexity, cannot be analysed unidimensionally. The answer to this controversy is, as it was shown, somewhere in the middle. Considering the multitude of facets to this phenomenon, different methods of analysis were applied. In order to review the historical development of this phenomenon, legal historical method was used. To understand the key terms, a conceptual analysis of the law was used, whereas the analysis of the relevant regulation and cases and the defining of the suggestions for the change of the existing and creating of the new regulation used the normative method. The classification method was used to disentangle the key concepts in the research, while the content analysis and synthesis were used to present the regulatory framework of the agricultural land markets in the European Union and the Republic of Serbia. To describe the existing knowledge about the phenomenon, the content analysis was combined with the systematic literature review. Considering that comparable eastern European countries, due to liberalisation of their markets as part of the accession to the European Union, already experienced the effects of land acquisitions, their experiences were analysed using the case study method. Using the aforesaid analysis and the induction method, the relevant conclusions regarding the land acquisitions were drawn, whereas the analogy method was used to derive the implications on possible causes and the effects of land acquisitions in Serbia.