Uticaj deviznih kurseva na izvoz zemalja centralne, istočne i jugoistočne Evrope: analiza na nivou sektora

Abstract

Predmet istraživanja ove doktorske disertacije predstavlja istovremeno ispitivanje efekata dve vrste promena deviznih kurseva na sektorski bilateralni izvoz, uz analiziranje heterogenosti uticaja u zavisnosti od nivoa izvoza. U tom smislu, istraživanje ima za cilj da ispita kakve efekte volatilnost i neuravnoteženost deviznih kurseva imaju na kretanje izvoza pojedinih grupa proizvoda, kao i kakav je uticaj faktor ponude, tražnje i troškova trgovine. Pored toga, cilj je ispitati da li se uticaj faktora razlikuje i u okviru iste grupe proizvoda u zavisnosti od intenziteta trgovinske razmene konkretnom grupom proizvoda, što predstavlja važan iskorak u odnosu na dosadašnja istraživanja. Pomenuta analiza sprovedena je kako na nivou CESEE zemalja, tako i na nivou Srbije, u razdoblju koje obuhvata period pre, tokom i nakon svetske ekonomske krize. Metodologija istraživanja zasniva se na primeni pristupa koji omogućava sveobuhvatno i postupno analiziranje međunarodne trgovine, te je istraživanje sprovedeno u dve faze – bez i sa uvažavanjem multilateralnih faktora otpora. U oba slučaja gravitaciona jednačina je pojedinačno ocenjena za svaku kategoriju proizvoda i to ne samo u srednjoj vrednosti, što je uobičajen pristup u literaturi, već i na različitim kvantilima uslovne raspodele izvoza. Za te potrebe u disertaciji je razvijen empirijski okvir koji omogućava analizu heterogenosti uticaja faktora trgovine na kretanje izvoza u zavisnosti od nivoa trgovinske razmene, korišćenjem dezagregiranih podataka i uz uvažavanje preporuka i nalaza važnih istraživanja iz ove oblasti. Konkretnije, u doktoratu je razvijen i implementiran originalan empirijski okvir koji omogućava ocenjivanje gravitacione jednačine primenom kvantilne panel regresije, kao novog pravca u ekonometrijskoj literaturi. Rezultati empirijske analize na nivou CESEE zemalja pokazuju da se uticaj faktora koji određuju kretanje izvoza zemalja CESEE regiona razlikuje po sektorima i nivoima izvoza. Devizni rizik značajno utiče na izvoz svih sektora CESEE zemalja, pri čemu se uticaj razlikuje po sektorima i u zavisnosti od intenziteta trgovinske razmene u okviru svakog sektora. Uzimajući u obzir uticaj obe vrste promena deviznih kurseva, može se zaključiti da veću prepreku za povećanje vrednosti izvoza zemalja CESEE regiona predstavljaju kratkoročne fluktuacije deviznih kurseva, tj. volatilnost, nego njihovo odstupanje od dugoročnog ravnotežnog nivoa. Na promene deviznih kurseva najosetljiviji su izvoz goriva i maziva, kapitalnih dobara i hrane i pića, s obzirom na to da je kod ovih kategorija proizvoda zabeležen statistički značajan uticaj obe varijable kojima se ispituje uticaj promena deviznih kurseva. Izvoz industrijskog materijala beleži najmanju osetljivost na promene deviznih kurseva. Pored toga, rezultati su pokazali da razvijenost finansijskih tržišta smanjuje negativan uticaj volatilnosti deviznog kursa na izvoz hrane i pića, kapitalnih dobara i delova, transportne opreme i delova i potrošnih dobara iz CESEE zemalja. Negativan efekat volatilnosti na izvoz ovih kategorija proizvoda prestaje na veoma visokim nivoima razvijenosti finansijskih tržišta. Primenjivost rezultata sprovedenog empirijskog istraživanja ogleda se u formulisanju smernica za nosioce ekonomske politike CESEE zemalja koje se tiču adekvatnog reagovanja na promene na lokalnom i regionalnom tržištu, sa posebnim akcentom na načinima redukcije deviznog rizika. Rezultati empirijske analize uticaja volatilnosti i neuravnoteženosti deviznog kursa uz kontrolisanje uticaja faktora ponude, tražnje i troškova trgovine na kretanje sektorskog izvoza Srbije ukazuju da se uticaj faktora koji određuju kretanje izvoza Srbije razlikuje po sektorima i nivoima izvoza, što omogućava da se uoče prepreke za ostvarivanje veće vrednosti izvoza (kada je izvoz na niskom nivou), kao i faktora koji mogu nepovoljno uticati na kretanje izvoza Srbije ka onim zemljama koje predstavljaju važno izvozno tržište (odnosno gde se plasiraju visoke vrednosti izvoza), za svaki sektor pojedinačno. Devizni kurs značajno utiče na izvoz svih sektora Srbije, pri čemu se uticaj razlikuje po sektorima i u zavisnosti od intenziteta trgovinske razmene u okviru svakog sektora. Kapitalna dobra i njihovi delovi predstavljaju kategoriju proizvoda čiji je izvoz iz Srbije najmanje podložan deviznom riziku, dok su transportna sredstva i delovi kategorija proizvoda čiji je izvoz iz Srbije najosetljiviji na promene deviznih kurseva

The subject of the doctoral dissertation is the simultaneous examination of the effects of two types of exchange rate changes on sectoral bilateral export, with the analysis of the heterogeneity of the impact depending on the level of export. In this sense, the research aims to examine the effects of exchange rate volatility and misalignment on the export of different product groups, as well as the impact of supply-side and demand-side factors and trade costs. In addition, the aim is to examine whether the impact of observed factors differs within the same product group depending on the intensity of trade in a particular product category, which is an important step forward from previous research. The analysis is conducted both for CESEE countries and for Serbia, covering the period before, during and after the global economic crisis. The research methodology is based on the application of an approach that enables a comprehensive and gradual analysis of international trade. Therefore, the research is conducted in two phases – without controlling for multilateral resistance terms and with taking them into account. In both cases, the gravity equation is estimated individually for each product category, not only on the conditional mean, which is an approach that is common in the literature, but also on different quantiles of the conditional distribution of export. For these purposes, an empirical framework that allows the analysis of the heterogeneity of the impact of trade factors on export trends depending on the intensity of sectoral trade is developed in the dissertation, taking into account the recommendations and findings of important research in this area. More specifically, an original empirical framework that enables the estimation of the gravity equation using quantile panel regression, as a new direction in the econometric literature, is developed and implemented in the doctoral dissertation. The results of empirical analysis at the level of CESEE countries show that the impact of factors which determine the export trends of countries from CESEE region differs across sectors and levels of export. Exchange rate risk significantly affects the export of all sectors of CESEE countries, where the impact varies by sector and depends on the intensity of trade within each sector. Taking into account the impact of both types of exchange rate changes, it can be concluded that short-term fluctuations in exchange rates, i.e. volatility, are a major obstacle to increasing the value of CESEE countries’ export, rather than the exchange rates deviating from long-run equilibrium level. Export of fuels and lubricants, capital goods and parts and accessories thereof as well as food and beverages are the most sensitive to exchange rate changes, given that both types of exchange rate changes have a statistically significant impact on export of these product categories. Export of industrial supplies showsthe least sensitivity to exchange rate changes. In addition, the results show that financial market development reduces the negative impact of exchange rate volatility on export of food and beverages, capital goods and parts and accessories thereof, transport equipment and parts and accessories thereof as well as consumer goods from CESEE countries. The negative effect of volatility on exports of these product categories ceases at very high levels of financial market development. The applicability of the results of the conducted empirical research is reflected in the formulation of guidelines for economic policymakers of CESEE countries regarding adequate response to changes in the local and regional markets, with special emphasis on ways to reduce exchange rate risk. The results of the empirical analysis of the impact of exchange rate volatility and misalignment, while controlling for the impact of supply-side and demand-side factors and trade costs, on sectoral export of Serbia indicate that the impact of factors varies across sectors and export levels, which enables the identification of obstacles to achieving higher export values (when export is at a low level), as well as factors that may adversely affect the export of Serbia to those countries that represent an important export market (i.e. where high export values are recorded), for each sector individually. The exchange rate significantly affects the export of all sectors of Serbian economy, where the impact varies by sector and depends on the intensity of trade within each sector.