Procena kvaliteta finansijskih izveštaja velikih preduzeća u Republici Srbiji primenom modela zasnovanih na agregatnim merama

Abstract

Kvalitet finansijskih izveštaja je decenijama unazad predmet interesovanja akademske zajednice. Razlog tome je njihov izuzetan informacioni značaj, kao jedinog relevantnog, javno dostupnog i sveobuhvatnog izvora informisanja mnogobrojnih grupa stejkholdera. Pojedinačni slučajevi ispoljavanja rapidne erozije kvaliteta, usled oportunističkog deformisanja finansijsko-računovodstvenih informacija, materijalizovali su se kroz velike gubitke investitora i bankrotstva kompanija i to u zemljama sa dugom računovodstvenom tradicijom i razvijenim tržištima kapitala, što je alarmiralo javnost do granica narušavanja globalnog poverenja u sistem finansijskog izveštavanja. Pouzdanost informacija sadržanih u finansijskim izveštajima se, zbog toga, nameće kao imperativ razvoja i efikasnog funkcionisanja tržišta kapitala, adekvatne alokacije ograničenih resursa ali i kao determinanta kvaliteta odluka koje se na tim informacijama zasnivaju. Procenjivanje njihovog kvaliteta je, posledično, višedimenzionalni problem i složen istraživački zadatak. Činjenica da su u naučnoj literaturi dominantno zastupljena istraživanja iz ove oblasti sprovedena u razvijenim tržišnim ekonomijama kao i da su, uglavnom, fokusirana na pojedinačne atribute kvaliteta, nametnula je potrebu procenjivanja kvaliteta objavljenih finansijskih izveštaja sveobuhvatnijim pristupom, i u ekonomskom okruženju u kome primarni korisnici finansijskih izveštaja nisu investitori na tržištu kapitala, već kreditori, vlasnici, dobavljači, kupci i ostali stejkholderi. U cilju dobijanja odgovora na brojna otvorena pitanja o kvalitetu finansijskih izveštaja srpskih preduzeća koja posluju upravo u takvom okruženju, koje dodatno karakteriše nizak nivo korporativne kulture i dugogodišnja marginalizacija značaja u uloge finansijskog izveštavanja, u doktorskoj disertaciji su konstruisani agregatni pokazatelji kvaliteta objavljenih finansijskih performansi i upravljanja računovodstvenim rezultatima. Njihova efikasnost testirana je na uzorku velikih kompanija realnog sektora u Srbiji, a definisan je i skup individualnih karakteristika preduzeća koje najbolje objašnjavaju varijacije pomenutih agregatnih mera determinišući kvalitativne karakteristike objavljenih finansijskih performansi. Rezultati sugerišu da se agregatna mera kvaliteta strukturirana iz računovodstvenih pokazatelja može upotrebljavati sa zadovoljavajućim kapacitetima i u privredama u kojima reakcije sa tržišta kapitala, usled nedovoljnog nivoa njegove razvijenosti, nisu dostupne. Ona omogućava poređenje različitih preduzeća iz perspektive rizika održivosti objavljenih računovodstvenih rezultata, odnosno pokazuje u kojoj meri su publikovane finansijske informacije pouzdana osnova za procenjivanje njihove visine u budućnosti. Bez obzira na generalno nisku ocenu pouzdanosti finansijskih izveštaja velikih srpskih kompanija, istraživanje je pokazalo da se nivo dostignutog informacionog kvaliteta značajno razlikuje između preduzeća u zavisnosti od njihovih individualnih karakteristika. Dok veća preduzeća imaju kvalitetnije finansijske izveštaje sa aspekta njihove pouzdanosti u pravljenju projekcija finansijskog i rentabilitetnog položaja, veće magnitude u volatilnosti novčanih tokova i stope prinosa na ukupna ulaganja ugrožavaju perzistentnost i prediktabilnost finansijskih performansi.

The quality of financial statements has been a prevalent topic of debate among academics for decades. The main reason for the topic's attractiveness lies in the exceptional informational importance of financial statements as the only relevant, publicly available, and comprehensive information source for heterogeneous stakeholders' groups. Rapid quality erosion caused by opportunistic deformation of accounting numbers materialized through significant financial losses of investors and bankruptcies of companies in countries that have a long accounting tradition and developed capital markets. Furthermore, this alerted the public, undermining global confidence in the financial reporting practice. Reliable financial information is, therefore, imposed as an imperative for capital market development and efficiency, optimal resource allocation, but also as a determinant of the decision-making quality. Evaluating the quality of financial statements is, consequently, a multidimensional problem and a complex research task. The general observation about the state of the literature is that empirical studies are conducted in developed countries and commonly focused on a single property of earnings as a proxy for earning quality. Hence the need to examine earnings quality through a more comprehensive approach, including emerging markets where the primary users of financial statements are not shareholders but creditors, owners, suppliers, customers, and other stakeholders. Serbian companies operate in an environment characterized by a low corporate culture and long-term marginalization of financial reporting. To answer many issues regarding the quality of Serbian companies' financial statements operating in such an environment, we constructed aggregate indicators of earnings quality and earnings management. Their usefulness was tested on a sample of large non-financial companies in Serbia to define firm characteristics that can capture the variation in aggregate earnings quality measures and are the primary determinant of firmlevel earning quality. Aggregate earnings quality measure was computed for each company averaging its rankings over the exclusively accounting-based earnings attributes. The results suggest aggregate earnings quality measure can be used as a proxy for earnings quality in countries where stock returns and other market data are not available due to an insufficient level of capital market development. Aggregate earnings quality measure enables the ranking of companies according to the sustainability risk of accounting earnings stream. It shows to what extent the accounting data is a reliable indicator of future company performance. Despite the low overall quality of financial statement in large Serbian companies, the study reveals that the level of financial information quality varies among companies as a function of their operating characteristics. While larger companies are likely to have higher-quality earnings for evaluating current performance and predicting future performance, greater cash flow and return on assets volatility are likely to compromise earnings persistence and predictability. Higher leveraged firms and firms that perform poorly and have more incidences of losses are also expected to have low-quality earnings that require caution in the decisionmaking process.