Morfološka varijabilnost, horologija i filogeografija vrsta roda Goniolimon Boiss. (Plumbaginaceae) na području jugoistočne Evrope i Apeninskog poluostrva

Abstract

Rod Goniolimon obuhvata 20-30 taksona rasprostranjenih u severnoj Africi, Evropi i Aziji. U ovoj studiji je ispitivano svih sedam ranije opisanih vrsta ovog roda prisutnih na području jugoistočne Evrope i Apeninskog poluostrva. U cilju formulisanja taksonomskog koncepta roda na ispitivanom području, analizirana je varijabilnost deset kvalitativnih i 20 kvantitativnih morfoloških karaktera kod 1092 jedinke, formirani su identifikacioni ključevi, i prikazana je distribucija i ekologija ispitivanih taksona. U cilju utvrđivanja porekla i evolutivne istorije ispitivanih taksona, analizirana je sa filogenetskog i filogeografskog aspekta varijabilnost dva hloroplastna lokusa, rpl32-trnL i 3′rps16-5′trnK, kod 110 jedinki. Potvrđeno je prisustvo šest vrsta roda Goniolimon na ispitivanom području, dok je vrsti G. italicum sa Apeninskog poluostrva promenjen status u rang podvrste u okviru vrste G. tataricum, G. t. subsp. italicum. Opisane su i dve nove podvrste za nauku, G. t. subsp. croaticum i G. t. subsp. graecum, čime je broj taksona roda Goniolimon na području jugoistočne Evrope i Apeninskog poluostrva revidiran na devet. Utvrđeno je da je evolutivna istorija zapadnih, perifernih populacija vrsta roda Goniolimon na području jugoistočne Evrope i Apeninskog poluostrva bila veoma složena, i uslovljena, između ostalog, veoma kompleksnim lokalnim geo-istorijskim događajima. Naime, inicijalno širenje drevne linije G. tataricum po području jugoistočne Evrope je bilo moguće tokom Mesinijske krize saliniteta, a veoma kompleksni geo-istorijski procesi na ispitivanom području tokom pleistocena su omogućili naknadne talase širenja detektovanih evolutivnih linija u pravcu istok-zapad iz refugijuma lociranih izvan Balkanskog poluostrva kao i njihovu dalju specijaciju. Uočena je pojava inter- i intraspecijske hibridizacije/introgresije, kao i zadržavanje ancestralnih polimorfizama kod G. tataricum i srodnih taksona tokom vremena.

The genus Goniolimon includes 20-30 taxa distributed in North Africa, Europe and Asia. In this study, all seven previously described species of this genus present in southeast Europe and the Apennine Peninsula were examined. In order to formulate the taxonomic concept of the genus in the study area, the variability of ten qualitative and 20 quantitative morphological characters in 1092 individuals was analyzed, identification keys were formed, and the distribution and ecology of the studied taxa were presented. In order to assess the origin and evolutionary history of the studied taxa, the variability of two chloroplast loci, rpl32-trnL and 3′rps16-5′trnK, in 110 individuals was analyzed from phylogenetic and phylogeographic aspects. The presence of six species of the genus Goniolimon in the examined area was confirmed, while the status of the species G. italicum from the Apennine Peninsula was changed to the rank of a subspecies within the species G. tataricum, G. t. subsp. italicum. Two new subspecies for science were also described, G. t. subsp. croaticum and G. t. subsp. graecum, which revised the number of taxa of the genus Goniolimon in Southeast Europe and the Apennine Peninsula to nine. The evolutionary history of the western, peripheral populations of Goniolimon species in the southeastern Europe and the Apennine Peninsula was found to be very complex, and conditioned, among other things, by very complex local geo-historical events. Namely, the initial spread of the ancient G. tataricum line in the southeastern Europe was possible during the Messinian Salinity Crisis, and very complex geo-historical processes in the study area during the Pleistocene enabled subsequent east-west waves of expansion of detected evolutionary lineages from refugia located outside of the Balkan Peninsula, as well as their further speciation. The occurrence of inter- and intraspecific hybridization/introgression was observed, as well as the retention of ancestral polymorphisms in G. tataricum and related taxa over time.