Politika ruralnog razvoja prema područjima sa prirodnim ograničenjima - efekti na porodična gazdinstva i ruralne sredine u Republici Srbiji

Abstract

Osnovni cilj istraživanja bio je da se utvrde efekti različitih mjera politike ruralnog razvoja na ekonomske rezultate, proizvodnu strukturu i iskorišćenost resursa porodičnih gazdinstava u područjima sa prirodnim ograničenjima u Srbiji. Istraživanje je bilo zasnovano na podacima stratifikovanog prostog slučajnog uzorka kojim je obuhvaćeno 371 gazdinstvo u planinskim područjima istočne Srbije. Za identifikovanje tipičnih gazdinstava koji održavaju prirodne i organizaciono-ekonomske uslove proizvodnje u područjima sa prirodnim ograničenjima korišćena je multivarijaciona analiza. Metod linearnog programiranja primjenjen je za simulaciju efekta mjera agrarne politike i ispitivanje uticaja odabranih scenarija politike ruralnog razvoja na proizvodne i ekonomske rezultate gazdinstava. Rezultati faktorske i klaster analize pokazali su da u područjima sa prirodnim ograničenjima dominiraju tri tipa gazdinstava i to: gazdinstva sa intenzivnom mješovitom stočarskom proizvodnjom oslonjena na prihod iz poljoprivrede, gazdinstva sa mješovitom stočarskom proizvodnjom i stalnim prihodima od plata i penzija i gazdinstva sa mještovitom biljnom i stočarskom proizvodnjom i diverzifikovanim prihodima. Rezultati primjenjenih scenarija pokazali su da rješenja po ugledu na evropsku praksu mogu dovesti do povećanja prihoda, očuvanja tradicionalnih poljoprivrednih sistema i biodiverziteta. Proizvodno nevezana plaćanja kao vodeći princip EU politike pozitivno utiču samo na treću grupu gazdinstava. Očekivano, kompenzatorna plaćanja pozitivno utiču na ekonomske rezultate svih tipova gazdinstava, ali nemaju uticaja na proizvodne, ekološke i socijalne aspekte. Efekti mjera ozelenjavanja i agroekoloških plaćanja variraju u zavisnosti od tipa gazdinstva, a za bolje razumjevanje njihovog uticaja potrebna su dalja istraživanja vezana za specifičnosti određenih mikro lokacija.

The main aim of the research was to determine the effects of different rural development policy measures on economic results, production structure and resource utilization of family farms in areas with natural constraints in Serbia. Data collection was organized using a stratified simple random sampling. The sample included 371 farms in the mountain settlements of Eastern Serbia. Identification of typical farms that reflect natural and organizational-economic conditions of production in areas with natural constraints was based on multivariate analysis. The linear programming was used to simulate the effects of agricultural policy measures and examine the impact of rural development scenarios on economic results and production structure. Results of factor and cluster analysis identified three predominant farm types in areas with natural constraints: farms with intensive mixed livestock production dependent on income from agriculture; farms with mixed livestock production and income from salaries and pensions; and farms with mixed livestock and crop production and diversified income. The effects of the simulated rural development scenarios showed that solutions based on European practice could increase incomes, preserve traditional agricultural systems and biodiversity. As a guiding principle of EU policy, decoupled payments positively affected only the third group of farms. As expected, compensatory payments led to the positive economic effects for all farms types, whereas social and ecological aspects were not affected. Effects of agri-environmental payments and greening measures differed according to the farm type. To better understand their impact, further research related to the specifics of certain micro locations is needed.