Visokoplaninska i planinska oblast Republike Srbije, predstavlja jedan od 6 centara Evropskog biodiverziteta i jedan od 153 svetska centra. Srbiju karakteriše velika, ne samo genetička i specijska, već i ekosistemska raznovrsnost. Genetički resursi Srbije su veoma raznovrsni i bogati i to kako biljni, tako i animalni.
U radu su analizirani međunarodni dokumenti, konvencije i organizacije nadležne za zaštitu i očuvanje biljnih genetičkih resursa. Analizirani su I i II Izveštaj FAO i I i II Akcioni plan FAO za biljne genetičke resurse. Razmatrane su aktivnosti Evropskih i regionalnih organizacija kao što su EURISCO (Evropska baza podataka za biljne genetičke resurse) i SEEDNet (regionalni program za očuvanje i korišćenje biljnih genetičkih resursa) i učešće Srbije u ovim organizacijama i programima. Prikazani su podaci o najvećim bankama biljnih gena u svetu, a posebno je analizirana međunarodna Svalbard banka biljnih gena.
Analizirano je stanje biljnih genetičkih resursa u Srbiji, sta...rih, autohtonih i novostvorenih sorti biljaka. Poseban akcenat je stavljen na Banku biljnih gena Srbije, njen razvojni put i sadašnje stanje kolekcija koje se nalaze u njoj. Navedene su naučne institucije (fakulteti i instituti) koji se bave proučavanjem, kolekcionisanjem, oplemenjivanjem, proizvodnjom i čuvanjem pojedinih biljnih genetičkih resursa.
U radu je pojedinačno analizirano stanje populacija, starih i autohtonih sorti i oplemenjenih sorti žitarica i kukuruza, krmnog bilja, industrijskih biljaka, povrća, lekovitih biljaka, voća i vinove loze. Prikazan je diverzitet i načini čuvanja (in situ, on farm i ex situ) najvažnijih sorti, sa posebnim osvrtom na kolekcije koje su čuvaju u Banci biljnih gena Srbije. Obrađeno je posebno stanje šumskih ekosistema Srbije i diverzitet dendroflore i njihovih zajednica. Konstatovano je bogatstvo i raznovrsnost biljnih genetičkih resursa, njihov ekološki, poljoprivredni i ekonomski značaj. U zaključnim razmatranjima dati su predlozi za dalje aktivnosti na unapređivanju i očuvanju biljnih genetičkih resursa, pre svega kroz dalji rad i razvoj Banke biljnih gena Srbije, a predložen je i povraćaj pojedinih sorti i vrsta povrća, nekih industrijskih i krmnih biljaka koje su 2011. godine skinute sa Nacionalne sortne liste Srbije. Predloženo je i donošenje novog Nacionalnog programa očuvanja i održivog korišćenja biljnih genetičkih resursa, s obzirom da postojeći srednjoročni ističe ove godine. Predloženo je i niz drugih mera i aktivnosti sa ciljem unapređenja i razvoja aktivnosti na daljem očuvanju i održivom korišćenju biljnih genetičkih resursa.
Posebno je analizirano stanje mikroorganizama i konstatovana njihova velika raznovrsnost i bogatstvo. Ukazano je na značaj mikroorganizama posebno u poljoprivrednoj proizvodnji. Konstatovano je da se kolekcije mikroorganizama čuvaju u više naučnih ustanova i laboratorija u Srbiji, ali i da je potrebno popisati sve postojeće kolekcije, kao i oformiti nacionalnu kolekciju koja bi se čuvala u Banci biljnih gena Srbije. Takođe je potrebno sačiniti i Nacionalni program očuvanja i održivog korišćenja mikroorganizama.
U poglavlju o animalnim genetičkim resursima, analizirane su međunarodna dokumenta, konvencije i organizacije koje se bave zaštitom i očuvanjem animalnih genetičkih resursa. Analizirani su I i II izveštaji i akcioni planovi koje je doneo FAO, kao i aktivnosti Srbije na njihovom sprovođenju.
Analizirano je stanje, status i trendovi animalnih genetičkih rseursa u svetu prema podacima FAO.
Detaljno je analizirano stanje animalnih genetičkih resursa u Srbiji, posebno za svaku grupu životinja i to: konji, magarci, goveda, bivoli, ovce, koze, svinje, kokoši, guske, ćurke, patke, psi i pčele.
Konstatovano je veliko bogatstvo starih autohtonih rasa životinja u Srbiji, prikazan je status ugroženosti i definisane su potrebne mere i aktivnosti na očuvanju i održivom korišćenju animalnih genetičkih resursa u Srbiji. Predloženo je da se na Uredbu o podsticajima za stare autohtone rase koju je donelo Ministarstvo poljoprivrede, uvrste još 15 rasa, odnosno 13 rasa i dva soja autohonih životinjskih vrsta. Dat je predlog i da se sačini Nacionalna strategija i program za očuvanje i održivo korišćenje animalnih genetičkih resursa, da se sačini Lista najugroženijih rasa životinja u Srbiji, utvrdi njihov status i brojnost, kao i da se popišu imaoci ovih najugroženijih rasa. Konstatovano je da je potrebno osnovati i Banku animalnih genetičkih resursa u Srbiji, a dat je predlog i za podsticajne mere države kako bi se unapredilo gajenje starih autohtonih rasa u većem obimu nego do sada.
U poglavlju o Ekonomskoj koristi od genetičkih resusra Srbije, ukazano je na obim i potencijal ekonomske koristi kroz tri primera: lekovito bilje, gajenje i održivo korišćenje animalnih genetičkih resursa u Specijalnom rezervatu prirode Zasavica, i kroz broj košnica i proizvodnju meda u Srbiji. Konstatovano je da je ekonomski potencijal genetičkih resursa izuzetno visok i značajan. Ekonomska korist od biljnih genetičkih resursa kao što su žitarice, kukuruz, krmno bilje, brojne vrste i sorte industrijskog bilja, povrća, voća i vinove loze je velika i oni čine osnovu agrarne proizvodnje u Srbiji. Posebno su značajne autohtone i stare vrste i sorte zbog genetičkog diverziteta koji nose i koji je garancija očuvanja dobrih osobina (otpornost na bolesti, parazite i štetočine, adaptacija na klimatske promene i sl.). Animalni genetički resursi (autohtone stare rase i sojevi) predstavljaju značajni ekonomski potencijal koji još uvek nije u dovoljnoj meri ni afirmisan ni iskorišćen.
Zaključeno je da je potrebno više podsticati, ekonomskim instrumentima države, veći nivo prerade i finalizacije proizvoda od biljnih i životinjskih genetičkih resursa (agrobiodiverziteta), podsticajima za podizanje preradnih kapaciteta, afirmacijom gotovih proizvoda putem sajamskih domaćih i međunarodnih manifestacija, smotri i izložbi, ali i pojačanom medijskom kampanjom koja bi ukazivala na kvalitet, zdravstvene prednosti i autentičnost takvih proizvoda.
Na kraju je zaključeno da je genetički diverzitet Srbije (agrobiodiverzitet) od izuzetnog ekološkog, poljoprivrednog i ekonomskog značaja za Srbiju i da se prema njemu moramo odnositi sa mnogo više pažnje, aktivnosti i ulaganja.
Faculty:
Универзитет Метрополитан, Студије при универзитету
