Sedam smrtnih grehova u nemačkoj i srpskoj frazeologiji: kontrastivna i konceptualna analiza

Abstract

Predmet istraživanja doktorske disertacije su frazeologizmi nemačkog i srpskog jezika koji pripadaju konceptima sedam smrtnih grehova – gordost, srebroljublje, blud, zavist, stomakougađanje, gnev i lenjost. Pojam sedam smrtnih grehova predstavlja ne samo religijski pojam koji se razvijao i utemeljio kao takav od 4. do 8. veka naše ere, već su pojedinačni grehovi koncepti, emocije, stanja ili osobine sa kojima živi većina ljudi, nezavisno od eventualne religijske opredeljenosti. Stoga ne čudi činjenica da je korpus rada veoma bogat frazeologizmima: šest stotina četiri frazeologizma, i to tri stotine osamdeset jedan frazeologizam nemačkog jezika i dve stotine dvadeset tri frazeologizma srpskog jezika. Frazeologizmi su ekscerpirani iz odgovarajućih jednojezičnih i dvojezičnih onomasioloških i semasioloških rečnika nemačkog i srpskog, odnosno srpsko-hrvatskog ili hrvatskog jezika. Međutim, iako su koncepti sedam smrtnih grehova bogati frazeologizmima oba jezika, u dosadašnjim kognitivnolingvističkim istraživanjima samo je koncept gneva (besa/ ljutnje) ispitivan u srpskom i nemačkom jeziku, odnosno poređenjem ova dva jezika (dakle i sa aspekta kontrastivne analize), kao i koncept gordosti u srpskom jeziku. Rad pripada oblasti frazeologije, relativno mlade lingvističke discipline. Pod frazeologizmima podrazumevaju se ustaljeni spojevi reči koji se odlikuju polileksikalnošću, idiomatičnošću (potpunom ili delimičnom), ustaljenošću, leksikalizovanošću i reprodukovanjem. S obzirom na to da je rad leksikografskog tipa, u analizu su uvršteni frazeologizmi kodifikovani u leksikonima, ali se navode i oni prisutni u razgovornom jeziku. Analizi se pristupa primenom konceptualne i kontrastivne analize. Kako frazeologizmima nisu naglašeni svi aspekti određenog koncepta, najpre utvrđujemo strukturu pojedinačnih koncepata. Svaki greh, odnosno svaki koncept analiziran je sa aspekta konceptualne analize i utvrđeni su kognitivni mehanizmi i načini semantičke transpozicije, te utvrđene sličnosti i razlike u načinu motivisanosti frazeologizama dva jezika. Kao polazni kognitivni mehanizam posmatra se pojmovna metafora, koja neretko deluje umreženo sa drugim kognitivnim mehanizmima ili drugim oblicima motivisanosti frazeologizama. Nakon utvrđivanja pojedinačnih kognitivnih mehanizama za svaki frazeološki par (ili frazeologizam) u okviru tog mehanizma utvrđuju se stepeni ekvivalentnosti primenom kontrastivne analize i to Korhonenovog modela. Frazeologizmi se posmatraju sa aspekta morfosintaksičke strukture, leksičkog sastava, semantike i slikovitosti i utvrđuju se stepeni ekvivelantnosti: potpuna ekvivalentnost, parcijalna ekvivalentnost, parcijalna diferencija (sa morfosintaksičkim, sa leksičkim ili sa leksičkim i morfosintaksičkim razlikama), potpuna diferencija i nulta ekvivalentnost.