Funkcionisanje i uticaj epikarsta na režim, bilans i kvalitet podzemnih voda istočnog dela karstnog sistema Suve planine

Abstract

Epikarst je deo karstne izdani koji se nalazi u okviru nadizdanske zone i predstavlja kompleksnu tačku dodira i mešanja nekonsolidovanog materijala sa površine terena, ostataka karbonatnih stena izmenjenih korozivnim delovanjem vode, živog sveta i njihovih ostataka, koja je delimično zasićena podzemnom vodom. Kompletan sud o stepenu razvoja i prisustva epikarsta na nekom krečnjačkom terenu moguće je doneti uz multidisciplinarna i obavezna detaljna hidrogeološka istraživanja. Poligon za sprovedena istraživanja je bio karstni masiv Suve planine, koja u geološkom i geografskom smislu pripada Karpato-balkanskom lancu planina. Rezultati prikazani u doktorskoj disertaciji su pokazali da je kvalitet podzemnih voda karstne izdani Suve planine veoma dobar. Osim povoljnih prirodnih uslova na dobar kvalitet voda imaju uticaj i procesi samoprečišćavanja, koji se odigravaju u podzemlju. Opitom trasiranja pomoću Na-fluoresceina određena je brzina kretanja „nadizdanskog“ toka, dok je opit sa kontaminantom, definisao brzinu kretanja zagađujuće supstance i proces njenog menjanja usled fizičko-hemijskih procesa uz pridruženo delovanje prisutnih mikroorganizama. Eksperimenti u sintetičkom modelu epikarsta pokazali su da je moguće simulirati proceđivanje vode kroz epikarst u uslovima sličnim onima na lokaciji pećine Peč. Heterogenost i anizotropija epikarsta utiču na živi svet, pre svega na bakterije, koje tu dospevaju sa površine terena i iz tla. S obzirom na postojanje živog sveta u ovom potpovršinskom sloju, mogući su biohemijski procesi delimične ili potpune razgradnje kontaminanta ili umanjivanja štetnosti po krajnje korisnike podzemne vode. Procesi u epikarstu mogu povećati ukupni samoprečišćavajući potencijal karstne izdani, poboljšati kvalitet podzemne vode i prirodnu zaštitu karstne izdani. Rezultati istraživanja ukazuju na važnost postojanja epikarsta u sistemu karstne izdani, pa uklanjanje ovog privremeno akumulacionog elementa karstnog izdanskog sistema može direktno uticati na kvalitet i količinu podzemnih voda karstne izdani.

The epikarst is a part of the karst outcrop that is located within the unsaturated zone and represents a complex point of contact and mixing of unconsolidated material from the terrain surface, remains of carbonate rocks altered by corrosive water, flora and fauna, and their remains, which is partially saturated with groundwater. The correct and complete perception of epikarst, its degree of development and the presence on the limestone terrain can be made with a multidisciplinary approach, with primary detailed hydrogeological research. The study area for the applied multidisciplinary research was the karst massif of Suva Planina Mountain, that is the part of the Carpathian-Balkan mountain range. The results presented in the doctoral dissertation indicate that the groundwater quality of the karst aquifer system of Suva planina Mt. is very good. In addition to favourable natural conditions, the good water quality is also affected by the processes of autopurification, which take place in the underground. The Na-fluorescein dye tracing test determined the velocity of the subsurface flow, while the experiment with contaminant defined the velocity of the pollutant migration and its transformation due to physical and chemical processes with the associated microbiological activity. Experiments in the synthetic model of epikarst have shown that it is possible to simulate the groundwater seepage through epikarst in conditions as natural one at the Peč cave site. The heterogeneity and anisotropy of the epikarst affects flora and fauna, primarily bacteria, which originate from the ground surface and from the soil. The existence of living world in this subsurface layer creates environment in which biochemical processes degrade the contaminant or at least reduce its danger level, also, increasing the overall autopurification potential and the natural protection of the karst aquifer. The results of the research indicate the importance of the epikarst layer in the karst aquifer system, so the removal of this temporal groundwater storage element can directly affect the quality and quantity of groundwater of the karst groundwater.