Recepcija drama Bertolta Brehta u Srbiji

Abstract

Predmet istraživanja doktorske disertacije predstavlja izuzetno bogata i raznovrsna recepcija drama Bertolta Brehta (1898–1956) u Srbiji, sa osnovnim ciljem da se prikažu okolnosti njihovog prihvatanja, zatim faze, tok i dinamika recepcije, uz primenu teorije recepcije i deskriptivnih prevodilačkih studija (Descriptive translation studies). Polazeći od pretpostavke da afirmacija dela u ciljnoj kulturi ne zavisi od isključivo njegove intrinzičke vrednosti, već od niza faktora (pojedinaca i institucija) koji u određenom društveno-istorijskom kontekstu usmeravaju način njegovog prihvatanja, cilj istraživanja jeste da se utvrdi koji od tih faktora su najviše doprineli kreiranju slike o Brehtu i njegovim dramama u srpskoj kulturi. Najznačajniji faktor u procesu recepcije strane književnosti predstavljaju prevodi, koji u slučaju tekstova dramske produkcije po pravilu sadrže izmene uslovljene međukulturnim razlikama (dominantna poetika, pozorišna tradicija, ukus publike itd.). Iz tog razloga, najobimnije poglavlje u disertaciji posvećeno je sistemskoj analizi dostupnih prevoda Brehtovih drama na srpskom jeziku (1954–1981) kako bi se utvrdile razlike u odnosu na izvornik, a zatim pružila objašnjenja za određene prevodilačke fenomene s aspekta ciljne kulture. Budući da epsko pozorište (epsko-dijalektički teatar) predstavlja Brehtov najveći doprinos dramskoj teoriji i praksi u 20. veku, u radu je težište na komadima obuhvaćenim ovom žanrovskom odrednicom: Opera za tri groša (Die Dreigroschenoper, 1928), Majka Hrabrost i njena deca (Mutter Courage und ihre Kinder, 1939), Dobri čovek iz Sečuana (Der gute Mensch von Sezuan, 1941), Kavkaski krug kredom (Der kaukasische Kreidekreis, 1944) i Galilejev život (Leben des Galilei, 1955/56). Pored objavljenih prevoda i tiposkripta, istraživanjem su obuhvaćeni i drugi relevantni činioci u procesu recepcije, poput stručnih monografija, studija, zatim recenzija i pozorišnih kritika, te novinskih članaka kao autentičnih svedočanstava prvobitne recepcije izvedenih komada, kao i privatna pisma i intervjui sa nekim od najznačajnijih Brehtovih prevodilaca. Za pravilno tumačenje Brehtovih dramskih ostvarenja neophodno je poznavanje kulturno-političkih i društveno-istorijskih okolnosti njihovog nastanka, kao i osnovnih postulata epskog pozorišta, koji se u uvodnim poglavljima sažeto prikazuju, pri čemu se akcenat stavlja na Brehtov razvojni put ka epskom pozorištu. Pored toga, analizi prevoda prethodi i hronološki prikaz najznačajnijih inscenacija u velikim pozorišnim kućama u Srbiji (1954–2018), budući da se glavni vid recepcije odvijao putem pozorišta, gde ona i započinje.