Razvoj hemijske proizvodnje u doba antike na teritoriji današnje Srbije

Abstract

U ovom radu se proučava bogatstvo arheoloških lokaliteta sa teritorije današnje Republike Srbije sa aspekta razvoja hemijske proizvodnje, tj. materijalne kulture, koja je postignuta, za to doba, karakterističnom proizvodnjom metalne robe i građevinskog materijala. Uzorci koji su korišćeni, u većini slučajeva, nisu imali prethodni tretman ili su vađeni direktno iz ležišta arheoloških nalaza, uz odobrenje lokalnih i regionalnih muzeja: „Muzej Vojvodine” u Novom Sadu, „Zavičajni muzej” u Rumi, „Muzej Srema” u Sremskoj Mitrovici, „Muzej Viminacium” kod Kostolca, „Arheološki muzej Đerdapa” u Kladovu, Muzej „Đerdap 2” u Turn Severinu, Rumunija, „Muzej Krajine” u Negotinu, „Narodni muzej” u Zaječaru, „Muzej Mediana”, kraj Niša. Uzorci građevinskog materijala, opeke i vezivnog materijala potiču sa arheoloških lokaliteta: Mihajlovac-Klevora (Clevora), Trajanov most, Medijana (Mediana), Dijana (Diana), Najsus (Naissus), Feliks Romulijana (Felix Romuliana), Frateniza, Šarkamen, Hrtkovci i Viminacijum (Viminacium). Uzorci rimskih novčića su: iz perioda vladavine Flavia Julia Constantiusa, sa arheološkog lokaliteta Sirmium i drugih arheoloških lokaliteta današnje AP Vojvodine i sa arheoloških lokaliteta Istočne Srbije. Metode ispitivanja arheoloških uzoraka su: Mikroskopija, metalurški mikroskopi Leitz, Orthoplan, (x100) i Carl Zeiss Jena (x1000), gemološki mikroskop Konig electronic (200X), skenirajući elektronski mikroskop (Scanning electronic microscopy, SEM), JEOL JSM-6460LV; Spektroskopske metode, Energetski disperzivni spektroskop (Energy dispersive spectroscopy), EDS Oxford Instrument; Rendgenska fluorometrija (X-ray fluorescence XRF), Thermo Fisher, NITON XL 3t-950. Poglavlja u radu: I Teorijski deo: Teorijski deo čine dva poglavlja: uvod i opšti deo. U prvom poglavlju su istaknuti razlozi i ciljevi odabira građevinskog materijala i metalnih novčića, kao polazna tačka istraživanja razvoja hemijske proizvodnje u doba antike na teritoriji današnje Srbije. Vojna inženjerija je bila inicijator razvoja tehnologije građevinskog materijala i metalnih novčića, dok je ostala hemijska proizvodnja bila na nivou zanatskih veština. Drugo poglavlje čini pet tema: Opši deo, Istorijske i društvene prilike u doba antike u Rimu i na teritoriji Balkana, Istorijske i društvene prilike u doba antike na teritoriji današnje Srbije, Proizvodnja opeke u doba antike i Metalurgija u doba antike na teritoriji današnje Srbije. II Metodologija istraživanja: Poglavlje Metodologija istraživanja obuhvata: Predmet istraživanja, Problem istraživanja, Cilj istraživanja, Zadatke istraživanja, Hipoteze. III Ekspeimentalni deo: Eksperimentalni deo je podeljen u dve veće celine: Materijal i Metode. Celinu Materijal čini sedam odlomaka: Uzorkovanje materijala, Uzimanje uzoraka građevinskog materijala, Detekcija uzoraka građevinskog materijala vizuelnim putem, Kalupljenje uzoraka građevinskog materijala, Digitalna fotografija i optička mikroskopija uzoraka opeke, Detekcija metalnih novčića. Celinu Metode čini pet odlomaka: Terenska istraživanja, bibliografska, muzeološka, arhivska i kartografska istraživanja, Lociranje arheoloških lokaliteta (geofizička merenja), Fotografije arheoloških lokaliteta, Hemijske analize građevinskog materijala (Skenirajuća elektronska mikroskopija (Scanning electronic microscopy, SEM); Energijsko disperziona spektroskopija (Energy dispersive spectroscopy, EDS)), Hemijske analize metalnog novca (Mikroskopska analiza metalnog novca; Rendgenska fluoroscentna analiza (X-ray fluorescence analysis, XRF) metalnog novca). IV Diskusija rezultata istraživanja: U diskusiji rezultata istraživanja su: Prikaz, Interpretacija rezultata analiza; Diskusija dobijenih rezultata; Uporedne analize podataka. V Zaključak: Na osnovu istraživanja, konstatovano je da je hemijska proizvodnja u kasnoj antici, bila usmerena: ka dobijanju kvalitetnog građevinskog materijala i prema razvijenoj metalurgiji u kovnicama metalnog novca. VI Prilog: Prilozima se prikazuju: biografski i bibliografski prikazi arheologa, istraživača arheoloških lokaliteta, deo karte rimskih puteva „Tabula Peutingriana”, odlomak iz Vitruviusovih knjiga, izgled novčića sa likovima rimskih imperatora koji su rođeni na tlu današnje Republike Srbije, rad kojim se dokazuje da je opeku, najčešće, proizvodila vojska, podaci o glini, kao osnovnoj sirovini za proizvodnju opeke, mineralni sastav zemljišta, odrednica hemijskog sastava građevinskog materijala, rezultati hemijske analize ručno pravljene opeke, kao i rezultati hemijske analize savremene opeke. VII Literatura: U ovom radu je navedeno 445 naslova. Ova doktorska teza objedinjuje regije koje su istraživali poznati naučnici, tj. sve veće arheološke lokalitete na teritoriji današnje Republike Srbije, tako da otvara put za dalja uporedna istraživanja i ispitivanja u hemiji, arheologiji, muzeologiji, arhitekturi, kao i poslovima restauracije, što, do sada, nije u dovoljnoj meri učinjeno.

This paper examines the wealth of archaeological sites on the territory of present-day Republic Serbia in terms of the development of chemical production, material culture, which is achieved, for the time, the typical manufacture of metal goods, and building materials. The samples that were used, in most cases, they had no prior treatment or were extracted directly from the deposits of archaeological finds, with the approval of local and regional museum: ”The Museum of Vojvodina” in Novi Sad, ”Heritage Museum” in Ruma, ”The Museum of Srem” in Sremska Mitrovica, ”Museum Viminacium” near Kostolac, ”Archaeological Museum Đerdap” in Kladovo, Museum ”Đerdap 2” in Drobeta Turn-Severin, Romania, ”Museum of Krajina” in Negotin, ”National Museum” in Zaječar, Museum ”Mediana”, near Niš. Samples of building materials, bricks and connective material originating from archaeological sites: Mihajlovac-Clevora, Trajanʼs Bridge, Mediana, Diana, Naissus, Felix Romuliana, Frateniza, Šarkamen, Hrtkovci and Viminacium. Samples of Roman coins are from the reign of Constantius Julia Flavia, the archaeological site of Sirmium and other archaeological sites today Vojvodina and from archaeological sites in Eastern Serbia (Prahovo). Test methods for archaeological samples are: Microscopy, Metallurgical Microscopes Leitz, ORHTOPLAN (x100) and Carl Zeiss Jena (x1000) Gemmological Konig Electronic Microscope (200X), Scanning Electron Microscope (SEM), JEOL JSM-6460LV; Spectroscopic Methods, Energy Dispersive Spectrometer (EDS), Oxford Instrument; X-Ray Fluorometry (XRF ), Thermo Fisher, NITON XL 3t- 950th. Chapters in the paper: I Theoretical part: The theoretical part consists of two chapters: introduction and general part. In the first chapter of the prominent causes and objectives of the selection of building materials and coins, as a starting point for research on the development of chemical production in ancient times on the territory of Serbia. Army Corps of Engineers was the initiator of the technology of building materials and coins, and other chemical production was at the level of craft skills. The second section consists of five topics: General part, historical and social conditions in ancient times in Rome and in the Balkans, historical and social conditions in ancient times on the territory of Serbia, Manufacture of bricks in ancient times and Metallurgy in ancient times on the territory of Serbia. II Research Methodology: Research Methodology Chapter includes: The research, research problem, research objectives, the tasks of research hypotheses. Ekspeimentalni part III: The experimental part is divided into two major parts: Materials and Methods. Whole material consists of seven sections: Sampling materials, sampling of construction materials, building materials detection patterns visually, molding samples of building materials, digital photography and optical microscopy samples of bricks, Detection coins. Whole methods consists of five sections: Field research, bibliographic, museum, archival research and mapping, locating archaeological sites (geophysical measurements), photos of archaeological sites, the chemical analysis of building materials Scanning Electron Microscopy (SEM), Energy-Dispersive Spectroscopy (EDS), the chemical analysis of coins (Microscopic Analysis; X-ray Fluorescence Analysis (XRF). IV Discussion of research results: In the discussion of the research results are: Preview, interpretation of the results of analysis; Discussion of the results obtained; Comparative analysis of the data. In Conclusion: Based on the research, it was found that the chemical production in late antiquity, was directed: in obtaining high-quality building materials to advanced metallurgy in the mints coins. Appendix VI: Articles are displayed: biographical and bibliographical representations of archaeologists, researchers archaeological sites, part of the map of Roman roads „Tabula Peutingriana” section of Vitruviusovʼs books, coins with the appearance of the characters of Roman emperors were born in the territory of present-day Republic of Serbia, the work of proving that the bricks, usually producing army, data on clay, which is the basic raw material for the production of bricks, the mineral content of the soil, the term chemical composition of building materials, the results of chemical analysis handmade bricks, and the results of chemical analysis of contemporary brick. VII Literature: In this study indicated 445 titles. This doctoral thesis combines the region explored by famous scientists, ie. all major archaeological sites on the territory of the Republic of Serbia, so that it opens the way for further comparative research and studies in chemistry, archeology, museology, architecture and restoration operations, which, so far, has not been sufficiently done.