Privatnost u doba novih informacionih tehnologija: antropološko istraživanje u Srbiji

Abstract

Privatnost se danas definiše pre svega kao privatnost podataka i razmatra se u kontekstu razvoja i primene savremenih informacionih tehnologija koje, zahvaljujući tome što su povezane na internet, omogućavaju prikupljanje, čuvanje i deljenje velikog broja podataka o ličnosti. Na taj način, ove tehnologije predstavljaju i svojevrsne nove sisteme nadzora koji funkcioniše uz pomoć algoritama, odnosno veštačke inteligencije koja se pojavljuje kao novi autoritet ili subjekt moći. Ovaj rad je posvećen ispitivanju uticaja novih informacionih tehnologija na (re)definisanje pojma i granica privatnosti aktivnih korisnika i korisnica ovih tehnologija u Srbiji posle 2000 godine. Njegovu okosnicu čini etnografsko istraţivanje o tome kako se različiti aspekti privatnosti i privatnog ţivota shvataju, ţive, čuvaju i brane i/ili izlaţu pogledima drugih i strateški koriste, pa i komoditizuju. Drugim rečima, ovo istraţivanje ima za cilj da ispita da li se i kako koncept privatnosti (pre)oblikuje pod uticajem primene ovih tehnologija u različitim domenima – interpersonalni odnosi, rad, slobodno vreme i zabava. Jedno od ključnih pitanja jeste kako korisnici/ce informacionih tehnologija u Srbiji kreiraju svoje konfiguracije odnosa između javnog i privatnog, odnosno pregovaraju o sopstvenim granicama privatnosti. Upravo zbog sveprisutnosti savremenih tehnologija koje omogućavaju nadzor, postavlja se pitanje šta je danas privatnost, da li je o privatnosti uopšte moguće govoriti 5 i kako ove tehnologije menjaju značenje samog koncepta, preoblikuju ga i daju mu neke nove dimenzije i značenja. Kako su pojam i granice privatnosti, kao uostalom i sadrţaj i obim primene digitalnih tehnologija, uvek deo širih društvenih, ekonomskih i političkih procesa odgovor ne moţe biti jednoznačan i moţe vaţiti samo za određenu sredinu i kontekst.S obzirom na specifičnosti njenog društveno-istorijskog i političkog razvoja i osobenu istoriju privatnog ţivota, Srbija mi se činila kao značajan i plodotvoran teren za istraţivanje odnosa novih informacionih tehnologija iprivatnosti. Kada je reč o pravnom okviru koncept privatnosti, onako kako je definisan u modernim zapadnim društvima, gotovo da nije postojao sve do 2000. godine od kada je Srbija (u okviru zajednice sa Crnom Gorom) započinje proces evrointegracija i paralelno sa društveno-ekononomskim i političkim transformacijama počinje da menja svoje celokupno zakonodavstvo i javne politike. Proces društvenih, ekonomskih i političkih transformacija srpskog društva nakon ovog perioda praćen je i postepenim razvojem i primenom novih informacionih tehnologija da bi digitalizacija različitih društvenih domena i aktivnosti tokom poslednjih godina postala jedan od strateških drţavnih ciljeva. Istorijski trenutak u kome dolazi do ovih promena veoma je specifičan. Upravo u periodu kada Srbija započinje proces evrointegracija i preuzima zapadni, odnosno evropski concept privatnosti, pravo na privatnost je na globalnom nivou već postalo duboko problematičan koncept, kako zbog razvoja i karaktera novih informaciono-komunikacionih tehnologija, tako i iz političkih i ekonomskih razloga. Polazeći od ovih opštih uvida i pretpostavki ovo doktorsko istraţivanje nastoji da odgovori na pitanje da li upotreba ovih tehnologija utiče na svakodnevni ţivot njihovih korisnika/ca, a posebno na odnose, aktivnosti i prostore koje smatraju ličnim i privatnim. Posebna paţnja je posvećena pitanjima prodora tehnologije u privatne prostore, odnose i aktivnosti, na uticaj informacionih tehnologija na promenu koncepata rada i privatnog vremena, kao i na problem komoditizacije i „podešavanja― privatnosti na platformi Youtube. Rezultati istraţivanja su dobijeni pre svega na osnovu analize etnografske građe dobijene dubinskim intervjuima i posmatranjem aktivnosti na društvenim mreţama ispitanika i ispitanica koji ţive i rade u Beogradu, u kome su tehnološke 6 promene i novi način ţivota povezan sa njima najvidljiviji. Takođe, analizirana je i građa sa platforme YouTube na kojoj se moţe posmatrati proces komoditizacije privatnosti kroz vlogove (video blogove) i druge tipove videa. Rezultati istraţivanja su pokazali su kako koncept „podešavanja privatnosti― koji koriste društvene mreţe, operativni sistemi i online platforme moţe da posluţi da opiše princip i metod kojim se ispitanici i autori analiziranih YouTube kanala sluţe da omeđaju svoja privremena i samo delimično nedostupna „ostrva privatnosti― u suštinski javnom prostoru interneta. Koristeći informacione tehnologije za rad, zabavu, komunikaciju i interpersonalne odnose, svi oni svesno ili nesvesno takođe rade na strategijama podizanja i odbrane svojih ličnih granica privatnosti koje su provizorne, fluidne i promenljive i vrlo često se svode na ograničavanje pristupa određenim informacijama određenim pojedincima ili grupama ljudi. Ove strategije su limitirane dometima samih tehnologija i lako propustljivim filterima koji su u njih inkorporirani tako da je privatnost uvek samo parcijalna

Privacy is currently understood primarily as privacy of data and it is discussed in the context of information technologies which enable collection, storage and sharing of huge amounts of personal data and are hence also viewed as surveillance mechanisms aided by algorithms or AI which seem to be new subjects of power. This research explores the ways in which active users of these new information technologies in Serbia are (re)defining the concept of privacy and negotiating on their personal boundaries between private and public since 2000. Its basis is the ethnographic research on how different aspects of privacy and private life are being understood, experienced, protected and defended and/or exposed to views of others, strategically used and even commodified. The aim of this research is to investigate whether or how is the concept of privacy being (re)shaped with these new technologies in different spheres including interpersonal relationships, work, leisure and entertainment. One of the key questions is how the users of these technologies in Serbia manage to create their own private/public configurations and establish their own borders of privacy. Due to the omnipresence of surveillance technologies in everyday life, it is unclear what privacy actually is today, whether it is still legitimate to talk about it and how the technologies are changing the meaning of the concept and giving it new dimensions. Since the concept of privacy and new technologies are always a part of larger social, 8 economic and political processes, the answer is not straightforward and can only be valid for a specific local context. Since Serbia has a distinctive political context and unique history of private life, it seemed like a fruitful field to research new relations between informational technologies and privacy. The legal framework for privacy protection as it exists in modern western societies was practically non-existent until 2000. when Serbia (together with Montenegro) has started the process of Accession to the EU. While going through radical social and economic transformation, it has been changing its legislation and policies and this process was followed by development of new technologies which eventually led to establishing digitalisation of different public domains and activities over the last several years as one of Serbia‘s key strategic goals. However, after Serbia has begun to transform its policies to comply to the EU standards and embrace a radically different western or European idea of privacy, this concept has already been deeply contested globally due to the development of new technologies and for a number of political and economic reasons. Starting from these general insights, this research strives to discover in what ways new technologies are affecting everyday lives of their users, especially their relationships, activities and spaces that they consider to be personal and private. I was particularly interested in the problem of penetration of these technologies into private spaces, relationships and activities as well as effects of technologies on the transformation of the concepts of work and leisure and the problem of commodification of privacy on YouTube. For the purpose of this research I analysed ethnographic material obtained from in-depth interviews, online observations of social network profiles of participants who live in Belgrade where technological changes and the new ways of living are the most palpable. Ethnographic data from YouTube was also analysed in order to investigate the process of commodification of privacy through vlogs (video blogs) and other video content. The results of research have shown how the concept of ―privacy settings‖ used by social media, operative systems and online platforms describes and reveals mechanisms of enclosing temporary and only partially unavailable ―islands of privacy‖ within the 9 essentially public domain of the internet. By using information technologies for work, entertainment, communication and interpersonal relationships, all the participants and authors of YouTube channels I have analysed are also consciously or unconsciously creating strategies of building and protecting their personal privacy borders which are always temporary, liquid and transformable as they are often nothing more than just providing limited access to certain information to specific individuals or groups of individuals. These strategies are limited by technologies themselves and due to their permeable filters privacy is always only partial