Mrežno-prostorna dekompozicija kolebljivostiglasačkog tela: odabrane nove članiceEvropske unije versus Srbija

Abstract

Istraživanje koje je predstavljeno u ovoj doktorskoj disertaciji usmereno je na problem merenja kolebljivosti biračkog tela i njenih prostornih aspekata u postkomunističkim društvima. Komparativni okvir istraživanje čine Republika Srbija i pet mladih članica Evropske unije (Mađarska, Slovenija, Rumunija, Bugarska i Hrvatska). U političkim naukama i sociologiji politike, najuticajnije istraživačko polje koje razmatra prostorne aspekte partijskih sistema jeste teorija partijske nacionalizacije koja ovaj proces definiše kao homogenizaciju biračkog ponašanja na čitavoj teritoriji nacionalne države. Kako je izborna kolebljivost jedan od fundamentalnih mera biračkog ponašanja, iznenađuje činjenica da u dosadašnjim istraživanjima procesi nacionalizacije i promene izborne kolebljivosti nisu dovođeni u eksplicitnu vezu. Ideja ove disertacije je da premosti istraživački "vakuum" koji postoji između ova dva polja. Preciznije, formulišemo tri istraživačka cilja koja će biti ostvarena u ovoj disertaciji. Prvi cilj odnosi se na rešavanje problema merenja izborne kolebljivosti na nacionalnom nivou u postkomunističkim društvima, što podrazumeva i rešavanje problema diferencijacije između unutarsistemske i vansistemske kolebljivosti koji predstavljaju dva fundamentalno različita aspekta ponašanja biračkog tela. Metodološka rešenja predstavljena u ovoj disertaciji osiguravaju internu konzistentnost merenja unutar definisanog uzorka, što dovodi do plauzibilnijih komparativnih zaključaka o trendovima promene nivoa kolebljivosti. Na osnovu postignutih rezultata, odnosno realizacije ovog istraživačkog cilja, klasifikujemo države u dva tipa: (1) sistemi tipa I za koje je karakterističan umeren nivo kolebljivosti i unutarsistemska kolebljivost kao 342.892.2 : 581.15 308(4) : 308(497.11) dominantna komponenta (Mađarska, Rumunija, Hrvatska, Srbija); (2) sistemi tipa II za koje je karakterističan visok nivo kolebljivosti i vansistemska kolebljivost kao dominantna komponenta (Slovenija, Bugarska). Drugi cilj ove disertacije jeste mrežno-prostorna dekompozicija izborne kolebljivosti na NUTS3 prostornom nivou. U istraživanju smo koristili dva različita metodološka pristupa ovoj vrsti dekompozicije: (1) prostornu stastiku, odnosno metod prostornih autokorelacija, (2) i mrežnu analizu, odnosno metod korelacionih mreža. Putem prostorne autokorelacije oktrili smo fokalne prostorne konfiguracije, odnosno klastere teritorija koje su međusobno u korelaciji, dok nam metod korelacionih mreža omogućava da utvrdimo u kom stepenu su lokalizovane interakcije (odnosno korelacije) između teritorija češće u odnosu na sve ostale korelacije unutar sistema. Mrežno-prostorna dekompozicija otkriva prostorne konfiguracije unutar nacionalnih država koje su interno homogene i heterogene u odnosu na ostatak države. Samim tim, one predstavljaju distinktivne političke prostore, unutar kojih postoji lokalizovana reakcija biračkog tela na partijski sistem. Prateći teoriju nacionalizacije, izostanak većeg broja ovih klastera u nekom sistemu tumačimo kao indikator procesa nacionalizacije, dok u suprotnom slučaju kosntatujemo da postoji lokalizacija politike. Treći cilj ove disertacije odnosi se na kvantifikaciju rezultata dobijenih mrežno-prostornom dekompozicijom izborne kolebljivosti. Preciznije, cilj je transformisati dobijenu teritorijalnu diviziju na klastere susedstva u numeričku meru koja se može koristiti kao indikator nacionalizacije i lokalizacije političkih sistema. Rezultat realizacije ovog cilja jeste nova mera predstavljena u ovoj disertciji, koju nazivamo indeksom lokalizacije izborne kolebljivosti (za obe komponente kolebljivosti). Na osnovu rezultata našeg istraživanja utvrdili smo da ova nova mera korespondira sa konvencionalnim merama nacionalizacije, ali pri tome ima nekoliko prednosti u odnosu na njih od kojih je jedna posledica toga što je indeks izveden iz prostorne distribucije izborne kolebljivosti, kao agregentne, fundamentalne mere biračkog ponašanja. Rezultati komparacije indeksa lokalizacije izborne kolebljivosti pokazuju i da unutar ranije defnisane tipologije sistema postoji pravilna diferencijacija u nivou lokalizacije sistema, te su sistemi tipa I umereno i visoko lokalizovani, dok su sistemi tipa II visoko nacionalizovani. na ovaj način, utvrđujemo da postoji zavisnost nivoa kolebljivosti od stepena nacionalizacije sistema, što je i najvažniji saznajni doprinos ove disertacije. U zaključnom poglavlju se osvrećemo i na položaj Republike Srbije i njenog političkog sistema u odnosu na ostale zemlje uzorka. Na osnovu izmerenih nivoa izborne kolebljivosti i stepena nacionalizacije sistema dajemo detaljan opis evolucije partijskog sistema Srbije u XXI veku, komentarišemo njegove sličnosti sa analiziranim mladim članicama EU (pre svega sa Mađarskom) i formulišemo hipoteze o pravcima njegovog razvoja u budućnosti, kao i smernice za dalje integrisane studije izborne kolebljivosti i političke nacionalizacije.