Morfologija i semantika prideva na -(lj)iv u srpskom jeziku

Abstract

Predmet doktorske disertacije Morfologija i semantika prideva na -(lj)iv u srpskom jeziku jesu morfološko-semantičke karakteristike izvedenih, složenih i negiranih prideva sa sufiksom -iv, -jiv ili -ljiv. Cilj istraživanja je da detaljno i sistematski rasvetlimo semantiku sufiksa -iv/-jiv/-ljiv i ponudimo preciznije odgovore na relevantna teorijska pitanja vezana za opšte principe morfologije i semantike u domenu tvorbe prideva i realizacije modalnih značenja u domenu reči. Osim čisto morfološkog i (formalno)semantičkog pristupa posmatranim sufiksima, u analizi nam je od značaja i morfološko-fonološki i morfološko-sintaksički plan, kao i leksikološki. Metodi koje smo koristili u istraživanju su korpusni metod, introspektivni metod, te stohastički metodi – kao metodi pristupa empirijskom materijalu, sa jedne strane, i, sa druge strane, generativnosintaksičke reprezentacije za derivacijsku strukturu i formalna semantika – kao metodi teorijskog razmatranja, analize i modelovanja značenja. U skladu sa postavljenim osnovnim istraživačkim pitanjima, u disertaciji su potvrđene hipoteze testirane na kvalitativnim i kvantitativnim korpusnim podacima. Utvrđeno je da: 1) Sufiks -ljiv/-iv/-jiv ima primarno modalno značenje, koje se strukturnim ambigvitetom grana u pasivno i aktivno; 2) Sufiks -ljiv/-iv/-jiv poseduje skalarnost, s tim što skala može biti ili binarna diskretna, ili kontinualna; 3) Motivni glagoli nesvršenog vida imaju tendenciju da motivišu pridev sa čisto skalarnim značenjem; 4) U situacijama gde je negirani pridev na -(lj)iv u upotrebi, a njegova nenegirana varijanta nije – razlog za to nije nepostojanje nenegirane varijante, već pragmatičko- -semantički faktori koji je čine primerenom retkim ili nerealnim kontekstima; 5) Upotreba manje informativnih nenegiranih prideva na -(lj)iv i onih ređe upotrebljenih od odgovarajućih negiranih oblika ograničena je sintaksičko-semantičkim okolnostima; 6) Kod složenih prideva na -(lj)iv sufiks -ljiv/-iv/-jiv dodaje se na celu motivnu frazu. Rezultati dobijeni na osnovu mera produktivnosti pokazuju da je od tri varijante sufiksa (-iv, -jiv, -ljiv) najproduktivnije -ljiv u savremenom srpskom jeziku, a nisu u saglasju sa ranijim stavom da je -jiv potpuno neaktivno i u nestajanju. Javljanje -jiv posebno je izraženo kod osnova na n, iako je na tvorbene osnove na n moguće dodati i sufikse -ljiv i -iv.7 Najznačajniji rezultati doktorske disertacije Morfologija i semantika prideva na -(lj)iv u srpskom jeziku ogledaju se na sledeća dva plana: 1) doprinosi teoriji prideva sa modalnim značenjem, te značenju modalnosti uopšte, kao i 2) opis i razumevanje tvorbenog i semantičkog sistema srpskog jezika.

The subject of the dissertation Morphology and Semantics of Adjectives Ending in -(lj)iv in the Serbian Language are the morpho-semantic characteristics of derived, composed, and negated Serbian adjectives ending in -(lj)iv. The aim of this research is to systematically and in detail analyze the semantics of the Serbian derivational suffix -ljiv/-iv/-jiv, and, furthermore, to give precise answers to the relevant theoretical questions regarding the general principles of morphology and semantics in the domain of adjectival word formation, as well as the questions regarding the realization of modal meanings in the domain of words. Besides the morphological and (formal) semantic approach, the morpho-phonological, morpho-syntactical, and lexicological approaches were also important for the analyses. In terms of methodology, the applied scientific methods were corporal, introspective, and stochastic ones, including representations of generative grammar for derivational structure and formal semantics as the methods of choice for a theoretical approach to meaning, its analysis, and modelling. Based on the research questions raised in this dissertation, the following hypotheses were tested qualitatively and quantitatively on corpus-related data and confirmed: 1) The derivational suffix -ljiv/-iv/-jiv primarily has a modal meaning, which allows for passive and active meaning via structural ambiguity; 2) The derivational suffix -ljiv/-iv/-jiv has a scalar structure, and that scale can be binary discrete or continual; 3) Verbs with an imperfective aspect have the tendency to motivate an adjectival ending in -(lj)iv with a scalar meaning; 4) In situations where a negated adjective ending in -(lj)iv is used, and its non-negated variant is not, the reason for that is not that the non-negated form does not exist, but that the pragmatic- -semantic requirements of the non-negated adjective are fulfilled in extremely rare contexts; 5) The usage of less informative non-negated adjectives ending in -(lj)iv, and those more rarely used than their negated counterparts, is limited by the syntactic-semantic environment; 6) When it comes to the composition of complex adjectives ending in -(lj)iv, the derivational suffix -ljiv/-iv/-jiv is added to the whole motivational phrase. The results of the measures of suffix productivity show that the suffix -ljiv is the most productive of the three (-ljiv, -iv, -jiv), but the results for the productivity of the suffix -jiv do not confirm the claims presented in the literature that -jiv is completely inactive and that it is slowly disappearing. The occurrence of the suffix -jiv is indisputable with bases ending in n, where the suffixes -ljiv and -iv for the same base are not excluded by phonological factors.9 To summarize, the most important results of this dissertation are: 1) its contribution to the theory of adjectives with a modal meaning, as well as its contribution to the analysis of modality in general; and 2) a description and further clarification of the semantic system and the system of word formation in Serbian.