Средње и горње плеистоцене лесно-палеоземљишне секвенце у долини Јужне Мораве

Abstract

Predmet istraživanja ove doktorske disertacije su srednje i gornje pleistocene lesno-paleozemljišne sekvence (LPS) u dolini Južne Morave na profilima ciglana u Stalaću i Belotincu. Ove LPC predstavljaju jedinstven kontinentalni arhiv paleoklimatskih i paleoekoloških promena tokom pleistocena u ovom delu Balkanskog poluostrva. Nakon detalʁnihterenskih istraživanjai uzorkovanja na pomenutim lesnim profilima, razmatrano je više istraživačkihproblema. Izvršeno jepedo- i lito-stratigrafsko opisivanje naoba profila. Na njima je zapaženo nekoliko metara moćnih glacijalnih lesnih horizonata i nekoliko interglacijalnih pedokomleksa, koji se vizuelno jasno razlikuju. Izvršena je rekonstrukcija relʁefa na osnovu prostornih odnosa LPS. Ukupna deblʁinaanalizirananih LPS iznosi: u Stalaću približno20,5 m, gde je zapaženo po sedam pedokompleksa i lesnih horizonata, dok je deblʁina u Belotincu analiziranih LPS 8 m. Vrednosti magnetnog susceptibiliteta (MS) u Stalaćuukazuje da poreklo praškastog fluvijalnog materijala potiče izdva nezavisna izvora. Veće vrednosti MS prisutne su u materijalu koji potiče iz sliva Zapadne Morave. Dok manje vrednosti ukazuju da je poreklo materijala iz JužneMorave. U Belotincu manje vrednosti MS ukazuju da je poreklo materijala iz sliva Južne Morave. Tumačenjem rezultata apsolutnog luminescentnog datiranja na oba profila ukazuju da su LPS nastajale tokom poslednjih ~ 350.000 godina u Stalaću i ~ 35.500 godina u Belotincu. Granulometrijski sastav LPS u Stalaću je sačinjen od pet različitih frakcija < 2,0 μm, 2,0-6,2 μm, 6,2-20,0 μm, 20,0-63,0 μmi >63,0 μm. Dok, su u Belotincu najviše zastupljene krupne čestice od 51 % do 66 % i grube frakcije, koje ukazuju na neposrednu blizinu izvora porekla materijala. Boja LPS na profilima u Stalaću i Belotincu menja se i kovarira sa MS. Kolorimetrijski rezultati ukazuju, slično MS rezultatima, da lesni sedimenti potiču jednim delom iz Južne Morave, a drugim delom iz Zapadne Morave. Geohemijske analize ukazuju na dominantno silikatno raspadanje čestica, slično dunavskom lesu. Geohemijski sastav LPS Belotinc pokazuje da pedokompleks je obogaćen organskog ugljenika, dok su u lesnim slojevima primećene niže vrednosti organskog ugljenika. Generalno tumačenje svih rezultata ukazuje na dominantan mediteranski klimatski uticaj na LPS u srednjem pleistocenu, dok je u gornjem i mlađem pleistocenu bio dominantan uticaj kontinentalne klime.

The research subject of this dissertation are Middle and Upper Pleistocene loesspaleosol sequences (LPS) in the South Morava valley, at brickyards’ profiles in Stalac and Belotinac. These LPS represent a unique continental record of paleoclimate and paleoecological changes during Pleistocene in this part of the Balkan Peninsula. After detailed terrain researches and samplings at the two loess profiles, several research problems were discussed. Pedostratigraphic and litho-stratigraphic descriptions were done for both profiles. There were found several meters of powerful glacial loess horizons and several interglacial pedocomplexes that were visually distinctive. A relief reconstruction was carried out based on spatial LPS ratios. The total thickness of the analyzed LPS is: approximately 20.5 m in Stalac, where seven pedocomplexes and seven horizons were observed, whereas thickness of analyzed LPS in Belotinac was 8 m. The magnetic susceptibility (MS) values in Stalacpoint at two independent sources of dusty fluvial materials. The higher MS values are observed in materials originating from the West Morava basin, while lower MS values indicate that materials originate from the South Morava basin. Interpretations of absolute luminescent dating results at both profiles indicate that the LPS were formed during last ~ 350.000 years in Stalac and ~ 35.500 in Belotinac. The LPS in Stalac is granulometrically consisted of five different fractions: < 2.0 μm, 2.0-6.2 μm, 6.2-20.0 μm, 20.0-63.0 μmand >63.0 μm. In Belotinac the most frequent particles are the large ones varying from 51% to 66% and rough fractions, which indicates that the material source was in its immediate proximity. The LPS colours both in Stalac and Belotinac covariate with the MS. Similarly to the MS results, the colorimetric results indicate that a part of the loess sediments originates from the South Morava, and the other part from the West Morava. Geochemical analyses point at a dominant silicate particle decomposition, which is similar to the Danube loess. Geochemical composition of BelotinacLPS shows an organic-carbon-enriched pedocomplex, while lower values of the organic carbon are observed in the loess layers. The general interpretation of the results points at dominant Mediterranean climate influence on the LPS in the Middle Pleistocene, while in the Upper and Younger Pleistocene a continental climate influence was dominant.