Biološki potencijal i hemijska analiza vrsta roda Salix L. (Salicaceae) sa teritorije Republike Srbije

Abstract

Rod Salix pripada porodici Salicaceae i obuhvata oko 450 vrsta širom sveta, od kojih u Republici Srbiji raste oko 18. Kora vrbe ispoljava antiinflamatorno, antireumatsko, analgetičko i antipiretičko delovanje sinergističkim efektom njenih glavnih aktivnih supstanci – glikozida salicina, fenolnih i flavonoidnih jedinjenja. Ciljevi ovog rada bili su ispitivanje uticaja klasične i savremenih metoda ekstrakcije na hemijski sastav i biološke aktivnosti ekstrakata različitih vrsta vrba, utvrđivanje razlika u sadržaju aktivnih komponenti i biološkom potencijalu između ekstrakata kore i ekstrakata lista iste vrste vrbe, kao i utvrđivanje razlika u sadržaju sekundarnih metabolita i antioksidantnoj aktivnosti kod ekstrakata različitih vrsta vrba. Ispitivanja su uključivala analizu 92 ekstrakta kore i lista osam predstavnika roda Salix, dobijenih različitim metodama (maceracija, ultrazvučna i mikrotalasna ekstrakcija) i pri različitim uslovima ekstrakcije (rastvarač, vreme, veličina čestica). Sadržaj ukupnih fenola i flavonoida, kao i antioksidativna aktivnost određeni su spektrofotometrijski. Hemijska karakterizacija ekstrakata vršena je primenom visokoefikasne tečne hromatografije (HPLC). Metodom in silico molekularnog dokinga ispitan je inhibitorni potencijal sastojaka ekstrakata prema enzimima ciklooksigenaze (COX-1 i COX-2) i acetilholinesterazi (AChE). Savremenim metodama ekstrakcije izolovan je veći broj pojedinačnih komponenata u najvećoj koncentraciji i dobijeni su ekstrakti sa jačim potencijalom neutralizacije hidroksilnih radikala. Klasična metoda maceracije 70% etanolom (v/v) bila je pogodnija za dobijanje ekstrakata sa jačim antioksidativnim potencijalom prema DPPH radikalu kod gotovo svih ispitivanih Salix vrsta. Kod većine Salix vrsta jači antioksidantni potencijal prema DPPH radikalu ispoljili su ekstrakti kore. Kod polovine ispitivanih vrsta ekstrakti lista su inhibisali hidroksilne radikale u većoj meri. Veći sadržaj pojedinačnih jedinjenja u ekstraktima kore ili lista zavisio je od same vrste vrbe. Najjaču antioksidantu aktivnost ispoljila je vrsta S. alba, dok je u pogledu hemijskog sastava najraznovrsnija vrsta bila S. fragilis. In silico analizom metodom molekularnog dokinga utvrđen je jak inhibitorni potencijal flavonoidnih jedinjenja kvercetina, naringenina i epikatehina, kao i hlorogenske kiseline među fenolnim kiselinama prema enzimima COX-1 i COX-2. Epikatehin, salicin i hlorogenska kiselina ispoljili su značajno inhibitorno delovanje na enzim AChE u doking studijama. Dobijeni rezultati ukazuju da pored kore i list vrbe ima veliki potencijal primene kao izvor značajnih fitokomponenata, kao i na mogućnost eksploatacije vrsta vrba koje nisu u komercijalnoj upotrebi kao lekovitih sirovina za izolovanje antioksidanasa i farmakološki aktivnih supstanci.

The genus Salix belongs to the family Salicaceae and comprises about 450 species worldwide, out of which 18 grow in the Republic of Serbia. Willow bark exhibits anti-inflammatory, anti-rheumatic, analgesic and antipyretic effects through synergistic action of its main ingredients -glycosidesalicin, phenolic and flavonoid compounds. Aims of this paper were to analyse the impact of classical and modern extraction methods on chemical composition and biological activities of extracts of different willow species, determine the differences in the amount of active compounds and biological potential between bark and leaf extracts within the same willow species, as well as between extracts of various species. The analysis included 92 bark and leaf extracts of eight species from the genus Salix, obtained by different extraction methods (maceration, ulrasound and microwave assisted extraction) and conditions (solvent, time, particle size). Total phenolics and flavonoids content, as well as antioxidant activity were determined spectrophotometrically. Chemical characterization was carried out by high performance liquid chromatography (HPLC). Cyclooxygenase (COX-1 and COX-2) and acetylcholine esterase (AChE) inhibitory potential of compounds isolated from the extracts was examined by in silico method of molecular docking. Greater number of individual components in highest concentration, as well as exracts with stronger hydroxyl radical scavenging potential were obtained by modern extraction methods. Classical method of maceration with 70% ethanol (v/v) was more suitable for obtaining extracts with higher DPPH radical scavenging activity in the vast majority of tested species. In half of the analysed species leaf extracts inhibited hydroxyl radicals more than bark. Higher amount of individual compounds in bark or leaf extracts depended on the species itself. S. alba exhibited the strongest antioxidant activity, whereas S. fragilis had the most diverse chemical composition. Strong COX-1 and COX-2 inhibitory potential of flavonoids quercetin, naringenin and epicatechin, as well as chlorogenic acid among phenolic acids was determined by in silico molecular docking analysis. Molecular docking studies also demonstrated the inhibitory activity of epicatechin, salicin and chlorogenic acid toward AChE. The obtained results indicate that not only bark, but willow leaf as well could be used as source of significant phytochemicals and also the possibility of exploitation of willow species that are not commercially used as medicinal raw material for isolation of antioxidants and pharmacologycally active substances.