Telesne, individualne i društvene dimenzije emocija: ka razvoju integrisane sociološke teorije

Abstract

Ova disertacija se bavi telesnim, individualnim i društvenim dimenzijama emocija u cilju razvoja integrisane sociološke teorije (emocija). U uvodnom poglavlju je data podrobna analiza određenja emocija kroz istoriju i u istoriji filozofije, kako bi se analiza njihovog naučnog istraživanja ukorenila u prikladni socioistorijski i epistemološki kontekst. Ovo poglavlje odlikuje i pojmovna analiza, odnosno izlaganje različitih definicija emocija u naukama, kao i razgraničenje između pojmova emocija, osećanja, afekata, raspoloženja, osećaja i emocionalnosti. Drugo poglavlje posvećeno je analizi telesnih dimenzija emocija i emocionalnosti. Ono obuhvata evolucione osnove emocija, pre svega putem analize izražavanja i evolucije emocija kod čoveka i ne-ljudskih životinja. U ovom poglavlju predstavljene su i neurofiziološke determinante emocija, uz lociranje emocionalnog iskustva u ljudskoj neuroanatomiji i neurohemiji. Zatim je analiziran teorijski program afektivne neuronauke kao korak ka integraciji saznanja iz neuronauka, evolucione biologije i (kognitivne) psihologije. Naredno poglavlje obuhvata analizu individualnog iskustva emocija, odnosno osećanja individue, fokusirajući se na teoretisanje o elementima i sekvencama navedenog iskustva. Analiziran je međuodnos emocija i individualnog ponašanja, uključujući tu i psihofiziološku i psihoneurološku tradiciju, kao i psihodinamičke, bihevioralne, razvojne i motivacione aspekte osećajnosti. Drugi deo poglavlja čini analiza veze između emocija i spoznaje, odnosno kognitivnih dimenzija osećajnosti. Kao integrativni poduhvat u okviru izučavanja individualnih dimenzija emocija analizirane su psihoevoluciona tradicija i evoluciona psihologija (emocija) kao modeli za integraciju saznanja iz evolucione biologije i psihologije emocija. Zatim se predstavljaju i problematizuju međuodnos (izučavanja) emocija i društva, odnosno društvene dimenzije emocija. Na prvom mestu prikazano je ambivalentno mesto (i implicitno prisustvo) koje su emocije i ljudska emocionalnost imali u klasičnim sociološkim teorijama, kao teorijskoj osnovi za potonje razmatranje veze emocija i društva. Predstavljeni su i razvoj, institucionalizacija i debate u samoj sociologiji emocija kao zasebnoj sociološkoj disciplini, uz poseban naglasak na metateoriji ove sociološke discipline. Na kraju je, kao korak ka integrisanoj sociološkoj teoriji, analiziran program neurosociologije (emocija), kao specifične integracije sociologije i neuronauka. Peto poglavlje bavi se fenomenom i relevantnošću sociologije emocija po sociološku teoriju, odnosno istraživanjem emocija u sociologiji kao modelom za rekonstrukciju sociološke teorije na adekvatnijim epistemološkim osnovama. Da bi se ovo postiglo, polje emocija prikazuje se u kontekstu nekoliko fundamentalnih koncepata klasične sociologije, odnosno sociološke teorije: društvene moći (i klase i statusa), rituala, identiteta i kulture. Naime, uz analizu klasičnih socioloških teorija ovih fenomena, ponuđeni su modeli njihove (re)konceptualizacije u svetlu saznanja sociologije emocija, ali i drugih disciplina koje izučavaju emocije. U šestom i zaključnom poglavlju detaljno se pristupa problemu nivoa ili jedinice analize u sociologiji, kao i problemu odnosa sociologije prema drugim naukama o životu (a samim tim i problemu naučnog karaktera sociologije), te načinima za njihovo rešavanje upotrebom saznanja, koncepata i modela sociologije emocija. Posebnu ulogu u tom zadatku imaju konkretni aspekti pojedinih teorija emocija koje su predstavljene kao egzemplari integrisanih teorija u metateorijskom, odnosno epistemološkom smislu. U skladu sa tim, u zaključku je data i procena ranije predstavljenih teorija sa integrišućim ambicijama, poput afektivne neuronauke, psihoevolucione teorije, neurosociologije i drugih. Na osnovu saznanja i zaključaka izvedenih iz prethodnih poglavlja disertacije, analiziraju se i razvijaju modeli mikro–makro i biopsihosocijalne integrisane teorije ljudskih emocija, i nude sugestije za razvoj integrisane teorije ljudske socijalnosti (i/ili ljudskog društva). Dakle, telesne, individualne i društvene dimenzije emocija i determinante emocionalnosti se koriste i predstavljaju u svetlu dokaza za mogućnost prevazilaženja metodoloških, metateorijskih i epistemoloških problema sociološke teorije.