Samoupravljanje u kulturi: opera Narodnog Pozorišta u Beogradu (1970–1990)

Abstract

Temeljna polazišta ovog rada oslanjaju se na istraživanja, analizu i interpretaciju samoupravljanja u kulturi u kontekstu rada i delovanja Opere Narodnog pozorišta u Beogradu od 1970. do 1990. godine. Osnovna hipoteza, koja nameće više pojedinačnih pretpostavki, jeste neadekvatnost ideje samoupravnog sistema i njenog željenog cilja. U ovom smislu, sagledava se pitanje uvođenja samoupravljanja na svim nivoima jugoslovenskog socijalističkog društva, a posebno u oblasti kulture. U strukturi sadržaja ovog rada, ova hipoteza analizira se i sagledava kroz poglavlja koja se odnose na predstavljanje idejnih okvira samoupravljanja u kulturi; na zapažene paradokse između željenog modela socijalističkog samoupravnog sistema u polju kulture i prakse, koja je posebno analizirana na studiji slučaja, odnosno, implementiranja ovakvog sistema u rad Opere Narodnog pozorišta u Beogradu u periodu od 1970. do 1990. godine. Međusobna neadekvatnost ideje i prakse ispituje se, tumači i interpretira uvođenjem pojmova subjekta i prostora i njihovih relacija, što predstavlja teorijsko metodološki okvir rada. Za potrebe tumačenja ovih odnosa, socijalistički čovek razmatra se kao adekvatan subjekt, a elitna kultura/„kultura ugledanja“ kao adekvatan prostor za kreiranje svestrane, aktivne i stvaralačke ličnosti. Diskrepanca između ovih pojmova i njihovih odnosa primećuje se na primeru rada beogradske Opere. U studiji slučaja detektuju se referentni parametri koji izmiču postavci idealnog modela, a to su: Opera kao institucija, opera kao žanr, kao i tri vrste subjekata koji su u relaciji sa Operom/operom (subjekt-radnik u privredi, subjekt-radnik u kulturi, subjekt-umetnik). U tom smislu, cilj rada u celini jeste da ukaže na hibridan model samoupravljanja u kulturi i konkretno, na moguće posledice uvođenja takvog modela u instituciju kulture kao što je Opera. Sledstveno tome, te posledice se mogu identifikovati u njenoj organizacionoj strukturi, u sagledavanju statusa umetnika i u oblikovanju repertoarske politike.