Derivativna tužba

Abstract

Savremeni društveni trenutak odlikuje se dinamičnim rastom globalnog tržišta, novonastalim konkurentskim imperativima, rastućom težnjom za što većom maksimizacijom profita, hiperkomercijalizmom i velikom razuđenošću poslovnog života u kojem dominantnu formu obavljanja privredne djelatnosti preuzimaju društva kapitala, a naročito akcionarska društva. Razlog za takav primat na poslovnoj sceni, u vremenu masovne industrijalizacije i intezivnog ekonomskog rasta, ogleda se u njihovoj ekonomskoj suštini kao podesnog sredstva brze akumulacije velike količine kapitala u cilju stavljanja u poslovnu funkciju, kao i snošenje poslovnog rizika od strane većeg broja učesnika srazmjerno unijetim ulozima. Refleksija te suštine na pravnu ravan čini da akcionarska društva predstavljaju složen pravni mehanizam statusnih i imovinskih prava, kao dijela obligacionopravnog odnosa između akcionara (vlasnika akcija) i akcionarskog društva (kao izdavaoca akcija), njihove ograničene odgovornosti i specifičnih suvlasničkih odnosa, definisanih članskim pravima. Pored toga, moderna privredna realnost nameće potrebu za ekspertskim znanjima o proizvodnim procesima, distribuciji proizvoda, tržištu sirovina, poreskoj politici, računovodstvenim standardima, kao i nizu srodnih pitanja za čije su rješavanje vlasnici (akcionari), po pravilu, nekompetentni, što rezultira angažovanjem stručnih lica kojima se prepušta vođenje kompanija, a time i odvajanje vlasničke od upravljačke funkcije. Taj pluralitet konstituenata akcionarskog entiteta pretpostavlja i pluralitet u njemu zastupljenih interesa, budući da iako konvergiraju istom zajedničkom cilju – uspješnom poslovanju društva, ispoljavaju i brojne druge partikularne ciljeve nerijetko različite od interesa društva kao cjeline, što neizbježno vodi učestalim konfliktima njihovih nosilaca. Na taj način ističu se tri dimenzije višeslojnosti interesa u privrednom društvu, kao izvor potencijalnih sukoba, na relaciji: akcionari – uprava (naročito u uslovima disperzovanog vlasništva), kao konflikt interesa između principala i agenta, tj. nalogodavca i nalogoprimca; većinski - manjinski članovi, prisutan u klimi koncentrisanog vlasništva, kao opasnost od zloupotrebe principa većinskog odlučivanja (tzv. „tiranije većine“); i društvo/članovi – ostali nosioci rizika (povjerioci, poslovni partneri, zaposleni, potrošači, država i lokalna zajednica), široko rasprostranjen u svim društvima, nezavisno od strukture vlasništva. Imajući u vidu problematizovanje strukture pluraliteta interesa zastupljenih u privrednom društvu i iz nje neizbježno proisteklih konflikata koji nameću potrebu za sveobuhvatnom zaštitom akcionarskih prava, nesumnjivo je da pitanje adekvatne sudske zaštite zahtijeva stalno preispitivanje u cilju povećanja njene efikasnosti. U tom smislu, naučna scena je primarno pozvana da teorijskom analizom pruži kritički osvrt na postojeća i viziju budućih legislativnih rješenja, inoviranje implementiranih instituta i kreaciju perspektivnih modela. Taj zadatak je najprioritetniji kada je riječ o institutima visokog potencijala pravne zaštite, a nedovoljne naučne obrade kakav je derivativna tužba. Podsticaj tim zadatkom rezultirao je definisanjem predmeta, tj. centralne teme ove disertacije sadržane u njenom naslovu i nametnute postavkom problema.