Panel analiza stranih direktnih investicija i konkurentnosti u evropskim zemljama u nastajanju i razvoju

Abstract

Usled nedostatka empirijskih studija koje obrađuju povezanost nacionalne konkurentnosti i stranih direktnih investicija (SDI) u naučnoj literaturi, u okviru doktorske disertacije se sprovodi empirijsko istraživanje kojim bi se utvrdilo postojanje pomenute povezanosti. Posebno se ističe nedostatak empirijskih studija koje uzorkom obuhvataju upravo evropske zemlje u nastajanju i razvoju i onih koje istražuju stubove konkurentnosti nacionalne ekonomije kao faktore koji značajno utiču na proces odlučivanja stranog investitora o izboru investicione lokacije. Problem istraživanja se odnosi na kretanja SDI priliva u evropskim zemljama u nastajanju i razvoju, naglašavanje njihovih pozitivnih i negativnih efekata i pronalaženje načina njihovog podsticanja uz analizu značaja nacionalne konkurentnosti pomenutih zemalja koja se posmatra sa aspekta opšteg indeksa, podindeksa, stubova i indikatora konkurentnosti tj. konkurentskih prednosti ili slabosti nacionalne ekonomije. Dovođenjem u vezu kretanja SDI priliva i ostvarene konkurentnosti evropskih zemalja u nastajanju i razvoju, autor disertacije se bavi aktuelnom problematikom globalnog društva u nameri da utvrdi osnovne determinante SDI priliva u pomenutim zemljama. Prema tome, predmet istraživanja podrazumeva identifikovanje stubova konkurentnosti nacionalne ekonomije kao osnovnih determinanti SDI priliva i ključnih faktora koji utiču na kvalitet poslovnog okruženja u istraživanim zemljama domaćinima. S obzirom na aktuelna dešavanja na svetskoj ekonomskoj sceni, pitanje koje se veoma često postavlja kreatorima ekonomskih politika zemalja u nastajanju i razvoju jeste: Šta Država može da učini kako bi podstakla SDI prilive i privukla nove strane investitore? U disertaciji se, između ostalog, naglašava da Država mora svoju zemlju učiniti konkurentnijom u odnosu na ostale, pogotovo u odnosu na zemlje u okruženju, i to putem reformi i unapređenja osnovnih stubova konkurentnosti. Konstantnim povećanjem kvaliteta stubova konkurentnosti ne samo da će se privući novi strani investitori već će se stvoriti i uslovi za uspešno poslovanje i zadržavanje postojećih investitora u zemljama domaćinima koji će u konkurentnijem investicionom i poslovnom okruženju biti motivisani da po okončanju aktuelnih otpočnu realizaciju novih investicionih projekata. Podržavajući mišljenje Portera (2005), koji navodi da se konkurentnost jedne zemlje ne odnosi samo na makroekonomsku stabilnost, radnu snagu i javnu politiku, već i na produktivnost, autor disertacije objašnjava i u istraživanju primenjuje WEF koncept nacionalne konkurentnosti (koncept Svetskog ekonomskog foruma – engl. The World Economic Forum - WEF). U procesu prikupljanja istraživačkih podataka izdvojena su dva sekundarna izvora podataka: Izveštaj o globalnoj konkurentnosti (engl. Global Competitiveness Report – GCR), koji publikuje WEF i Svetski investicioni izveštaj (engl. World Investment Report – WIR), čiji izdavač je The United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). Proces istraživanja, analizom panel podataka i primenom ekonometrijske metodologije u oblasti analize regresionih panel modela, identifikuje stubove konkurentnosti kao determinante SDI priliva u istraživanim zemljama. U okviru empirijskog istraživanja ispituje se postojanje veze između jedne zavisne promenljive, koja se odnosi na SDI prilive, i više nezavisnih promenljivih, odnosno 12 stubova konkurentnosti: Institucije, Infrastruktura, Makroekonomsko okruženje, Zdravlje i osnovno obrazovanje, Visoko obrazovanje i usavršavanje, Efikasnost robnog tržišta, Efikasnost tržišta radne snage, Razvijenost finansijskog tržišta, Tehnološka zrelost, Veličina tržišta, Poslovna kultura i Inovativnost u periodu od 2007. do 2015. godine. Istraživačkim uzorkom je obuhvaćeno 12 evropskih zemalja u nastajanju i razvoju, odnosno: Albanija, Bosna i Hercegovina, Bugarska, Crna Gora, Hrvatska, Litvanija, Mađarska, Makedonija BJR (bivša jugoslovenska republika), Poljska, Rumunija, Srbija i Turska, koje su grupisane prema MMF kriterijumima. U okviru empirijskih rezultata utvrđeno je da su pojedini stubovi konkurentnosti statistički značajno uticali na SDI prilive u evropskim zemljama u nastajanju i razvoju u periodu od 2007. do 2015. godine: uticaji stubova konkurentnosti „Efikasnost robnog tržišta“ (pozitivan uticaj), „Tehnološka zrelost“ (negativan uticaj) i „Poslovna kultura“ (negativan uticaj) su statistički značajni sa nivoom pouzdanosti od 1%, dok je uticaj stuba konkurentnosti „Infrastruktura“ (negativan uticaj) statistički značajan sa nivoom pouzdanosti od 5%. Rezultati ove empirijske doktorske disertacije ukazuju na nova saznanja uz istovremenu potvrdu nekih od zaključaka prethodnih empirijskih studija i time obezbeđuju kvalitetnu osnovu za sprovođenje budućih istraživanja kojima bi se dalje ispitivao uticaj stubova konkurentnosti na SDI prilive u zemljama domaćinima. Pored navedenog, rezultati istraživanja imaju i značajne praktične implikacije za kreatore javnih politika u evropskim zemljama u nastajanju i razvoju, posebno za kreatore politike podsticanja stranog ulaganja.

Considering the scarcity of empirical studies that address the relationship between national competitiveness and foreign direct investments (FDI) in the scientific literature, this doctoral dissertation employs an empirical approach to test the existence of such a relationship. Of particular emphasis is a gap in the literature that concerns data sets from the emerging and developing European countries that contain the pillars of competitiveness of a national economy as factors that significantly affect the decision-making process of foreign investors regarding the choice of an investment location. The research goals of this thesis are related to studying trends in FDI inflows in emerging and developing European countries, while focusing on their positive and negative effects on national economies, as well as to looking for ways to encourage FDI inflows by analyzing the importance of national competitiveness observed from the aspect of the general index, subindex, pillars and indicators of competitiveness, i.e., competitive advantages or weaknesses of a country’s economy. By investigating the fluctuations in FDI inflows in relation to the competitiveness of emerging and developing European countries, this dissertation tackles relevant issues in the global society in order to identify major determinants of FDI inflows for the chosen countries. Therefore, the subject of the research involves the identification of pillars of competitiveness in an economy as the main determinants of FDI inflows that represent key factors that impact the quality of business environment in the countries of interest. Given the current developments on the global economic scene, the problem that creators of economic policies in emerging and developing countries often face is: What can the Government do in order to attract FDI inflows from new investors? The dissertation emphasizes, inter alia, that the Government must also make the country more internationally competitive relative to surrounding countries, through reforms and improvements in the basic pillars of competitiveness. Constant advancements in the quality of the pillars of competitiveness will not only attract new foreign investors, but it will also create the conditions for successful operation and retention of the existing investors in host countries, that will then be motivated to start new investment projects upon the expiration of existing ones, now, in an improved investment and business environment. While relying on Porter (2005) that views the competitiveness of a country depending not only on macroeconomic stability, workforce and public policies, but also on productivity, this dissertation utilizes the World Economic Forum’s (WEF) concept of national competitiveness. The research also uses two secondary data sources: the Global Competitiveness Report (GCR) published by the WEF and the World Investment Report (WIR) published by the United Nations Conference on Trade and Development (UNCTAD). The research process that collects panel data and applies econometric methodologies in the field of panel regression model analysis identifies the pillars of competitiveness as determinants of FDI inflows in the researched countries. The empirical research examined the existence of a relationship between a dependent variable that represents FDI inflows and several independent variables, i.e., the 12 pillars of competitiveness: Institutions, Infrastructure, Macroeconomic environment, Health and primary education, Higher education and training, Goods market efficiency, Labor market efficiency, Financial market development, Technological readiness, Market size, Business sophistication, and Innovation for the period from 2007 to 2015. The research sample covers 12 emerging and developing European countries: Albania, Bosnia and Herzegovina, Bulgaria, Montenegro, Croatia, Lithuania, Hungary, FYR of Macedonia, Poland, Romania, Serbia and Turkey, classified according to the IMF criteria. The empirical results show that certain pillars of competitiveness statistically significantly impact FDI inflows in emerging and developing European countries from 2007 to 2015: “Goods market efficiency” (positive impact), “Technological readiness” (negative impact) and “Business sophistication” (negative impact) are statistically significant at the 1% significance level, while the pillar “Infrastructure” (negative impact) is statistically significant at the 5% significance level. The results of this research generate new findings, while confirming certain aspects of existing empirical studies, thus providing a quality basis for carrying out future research that would further examine the impact of pillars of competitiveness on FDI inflows in host countries. In addition, this thesis also has significant practical implications for the public policy makers in emerging and developing European countries, especially for fostering foreign direct investments.