Синтетизам Растка Петровића у контексту српске критичке мисли (1921-1961)

Abstract

Rastkovo stvaralaštvo uspostavljalo je mnogostruke veze sa domaćom književnom tradicijom i suvremenom srpskom i evropskom književnošću i umetnošću, ali je umnogome i anticipiralo (post)modernu srpsku književnost. Uprkos ovoj činjenici, recepcijski kontekst ovog prevratničkog i novatorskog stvaralaštva nedovoljno je istražen, odnosno proučavan je samo parcijalno. Odnos srpske kritičke misli prema Rastkovom sintetizmu kao specifikumu njegovog stvaralaštva posmatrali smo pre svega u sinhronijskoj perspektivi, a u pojedinim slučajevima i u dijahronijskoj perspektivi, analizirajući recepcijski kontekst reizdanja pojedinih dela u pedesetim godinama prošlog veka. U istraživanju polazimo od pretpostavke da je kritičko vrednovanje sintetizma kao poetičke dominante Rastkovog stvaralaštva podrazumevalo i vrednosno određivanje kritičara prema celokupnom fenomenu avangardne umetnosti kod nas. Stoga je predmet našeg proučavanja korpus žanrovski raznovrsnih tekstova koji su činili recepciju Rastkoviog stvaralaštva u periodu od 1921. do 1961. godine, uključujući, pored eseja i kritičkih tekstova, i polemičke, pamfletske i parodijske tekstove, ali i beleške, komentare, predgovore i pogovore različitih izdanja Rastkovih dela. Cilj ovog istraživanja je da predočimo kako se razvijao odnos srpske kritičke misli prema poetičkom radikalizmu Rastkovog stvaralaštva u dvadesetim godinama i prema njegovoj prozi tridesetih godina koju karakteriše autorovo napuštanje mnogih avangardnih tendencija. Razvoj odnosa kritičke misli prema Rastkovom sintetizmu može se pratiti upravo preko tumačenja svih dostupnih tekstova koji su tokom četiri decenije objavljivani u periodici koja je izlazila na celokupnoj teritoriji Kraljevine SHS, odnosno u raznovrsnim književnim i društvenim časopisima, dnevnoj štampi, nedeljnim i mesečnim novinama, satiričnim listovima, kao 5 i u zasebno objavljenim studijama, brošurama, knjigama i izborima iz Rastkovog dela. Stoga ovo istraživanje predstavlja nastojanje da, pored svojevrsne hrestomatije kritičkih napisa o Rastkovom književnom opusu, predočimo i značajan broj žanrovski raznovrsnih tekstova manje poznatih autora kako bismo omogućava sveobuhvatan uvid u istoriju recepcije Rastka Petrovića, koja je istovremeno i istorija recepcije srpske avangardne književnosti.

Rastko Petrović’s work was establishing multiple connections with our literary tradition and contemporary European and Serbian literature and art, but it had largely anticipated the (post)modern Serbian literature. Despite this fact, the reception context of this subversive and innovatory creativity has been insufficiently researched, and studied only partially. The attitude of the Serbian critical thought towards Rastko’s Synthetism, as a specificity of his work, we observed primarily in the synchronic perspective, and in some cases, in the diachronic perspective as well, analyzing the reception context of some of his books rereleased in 1950s. In this research, we assume that the critical evaluation of Synthetism as a poetic dominant factor of Rastko’s work implied the axiological determination of critics towards the entire phenomenon of avant-garde art in our culture. Therefore, the object of our study is the corpus of texts of various genres that constituted the reception of Rastko’s work in the period from 1921 to 1961, including, besides essays and criticism, his polemics, pamphlets and parodies, but also notes, commentaries, forewords and afterwords in different editions of Rastko’s work. The aim of this study is to point out how the relation of Serbian critical thought towards the poetic radicalism of Rastko’s work evolved during 1920s and his prose from 1930s which is characterized by the author's abandonment of many avant-garde tendencies. The development of critical thought towards Rastko’s Synthetism could be traced through the interpretation of all available texts published in periodicals of The Kingdom of Yugoslavia in the course of four decades, that is in a variety of literary and society magazines, daily newspapers, weekly and monthly magazines, satirical magazines, as well as offprints, brochures, books and selections of Rastko’s work. Therefore, this study is an attempt to present – in addition to a kind of a textbox containing criticism about Rastko's literary oeuvre - a significant number of various genres of texts of lesser-known authors to make a comprehensive insight into the history of the reception of Rastko Petrović, which is also the history of the reception of Serbian avant-garde literature