građa sa terena Tutina, Novog Pazara i Sjenice, prikupljena putem intervjua sa informatorima koji su autohtoni dijalekatski govornici. Teme za razgovor bile su različite, uglavnom bliske sagovornicima: razgovori o životu nekada u poređenju sa onime kako je sada, običajima, verovanjima, praznicima godišnjeg i životnog ciklusa, o radovima na polju, u kući, o zanatima i sl. Sve to omogućilo je da tekstovi sa strukturne strane budu raznoliki (narativni diskurs, proceduralni tekstovi, dijalozi i sl.), te tako zadovolje potrebu za ravnomernom zastupljenošću svih oblika i njihovih funkcija, kako bi se selektovao dovoljan broj potvrda kojima se potkrepljuju teorijska stanovišta. Cilj morfološke analize jeste ispitivanje stanja prisutnog u kategoriji glagolskih osnova i vrsta, pri čemu se utvrđuju složeni odnosi koji se prevashodno tiču pojave ukrštanja oblika u ovom domenu. U svakoj od vrsta izdvajaju se glagoli koji čuvaju nasleđeno stanje, imaju jedan niz oblika i ne pokazuju tendenciju ka približavanju nekom drugom konjugacijskom tipu. S druge strane, pokazalo se da nemali broj glagola jedne svoje oblike stvara po jednoj a neke po drugoj glagolskoj vrsti, a kod pojedinih takva ukrštanja mogu biti i višestruka, te često na upotrebnom planu figuriraju paralelni nizovi glagolskih oblika. Utvrđeno je da prisustvo varijantnosti može biti uzrokovano faktorima fonetske, morfološke ili semantičke prirode, a u podlozi svake od promena stoji težnja narodnog govora ka neprestanom menjanju, koja je suštinska odlika idioma koji poseduju prirodnu samoregulativu. Prelazak glagola iz jedne u drugu glagolsku vrstu ukazuje na tendenciju koja vodi ka izjednačavanju razlika među pojedinim članovima sistema, a dalje i ka smanjenju deklinacionih obrazaca, što je posledica jezičke ekonomije. Pojava varijantnosti beležena je u svim vrstama, a najzastupljenije je ukrštanje sa glagolima III vrste, što ukazuje na ekspanzivnost ovog konjugacionog obrasca. Uvid u inventar morfoloških kategorija (glagolski oblici) i sredstava koja u njihovom građenju učestvuju (glagolski nastavci) omogućava sagledanje stanja koje se tiče (ne)stabilnosti pozicije svakog od njih. Posebna pažnja posvećuje se oblicima koji u pojedinim srpskim govorima izostaju: aorist, imperfekat, pluskvamperfekat, infinitiv. Definisanjem inventara nastavaka određuje se status glagolskog oblika u sistemu, posebno ako se ima u vidu da znatnija varijantnost u izboru nastavaka može značiti njegovu nestabilnu poziciju u datom govoru. Pokazalo se da se kod pojedinih oblika uočava preoblikovanje nasleđenog stanja koje se ogleda u eliminaciji jezičkih sredstava sa službom iskazivanja iste gramatičke informacije – postojanje dvaju nastavaka u istom gramatičkom licu ukida se najčešće svođenjem na jedan, i to obično onaj koji ima najveći broj glagola. Pojava prodora nastavaka rezervisanih za građenje jednog oblika u paradigmu drugog u našem materijalu nije često beležena, što upućuje na zaključak da svaka od fiksiranih jedinica ima stabilno mesto u sistemu i jasno utvrđene granice prema drugim oblicima. Slučajevi koji postojanje takvog procesa ipak potvrđuju jasno ukazuju na to da uzroke treba tražiti prevashodno na semantičkom, a potom i na morfološkom i fonetsko-fonološkom planu. Od značaja za praćenje stanja u sistemu jeste uticaj značenjskih faktora, imajući u vidu da je tada posredi semantičko približavanje dvaju oblika, i to najčešće onih koji imaju funkciju kazivanja sličnih sadržaja. To je, na primer, slučaj sa aoristom i imperfektom, gde je prodor nastavaka jednog oblika u paradigmu drugog indikator slabljenja značenjske razlike među njima, a to znači i narušene sistemske pozicije, te eventualnog začetka procesa eliminacije jedne od formi iz sistema. Cilj analize sa stanovišta sintakse jeste da se da što potpuniji opis upotrebne vrednosti svakog od pojedinačnih glagolskih oblika. Glagolski oblici analiziraju se kao samostalne jedinice, pri čemu se utvrđuje inventar sintaksičko-semantičkih odlika, a potom se, imajući u vidu da se u komunikativnom činu uvek javljaju udruženi, sagledaju i u složenoj mreži međusobnih odnosa. Uvid u materijal pokazao je da odabir oblika, ali i to koji će se segment semantičkog potencijala pokazati kao relevantan u konkretnom govornom aktu u prvom redu zavisi od tipa teksta. Tako se sintaksičko-semantička svojstva oblika definišu s obzirom na njihovu upotrebu u svakodnevnoj komunikaciji, ali i onda kada nastupaju u službi oblikovanja širih narativnih struktura. U ovom drugom slučaju pokazalo se da različiti tipovi tekstova zahtevaju i različitu organizaciju jezičkih sredstava, te se tako inventar i sintaksičko-semantičke osobine oblika razlikuju u saopštenjima koja se odlikuju neutralnim, emotivno neangažovanim tonom pripovedanja od onih sa naglašenom evokativnošću, emotivno intoniranima. Takođe, inventar glagolskih formi koje su na raspolaganju onda kada je posredi pripovedanje o dejstvima koja spadaju u domen ličnog iskustva informatora razlikuje

thus analyze the effects which are caused on the narrative level when they appear together, while entering the network of complex relations. The material for this work consists of the dialectal matter from the territory of Tutin, Novi Pazar and Sjenica, gathered during an interview conducted on the informers who are autochthonous dialectal speakers. The topics for conversation were various, mostly quite familiar to the interlocutors: the conversation about what life used to be in comparison to what it is like now, about customs, beliefs, the holidays of the annual and life cycle, about the work on the field, and in the house, about the crafts and so on. All of that made it possible for the texts to be various as far as the structural aspects are concerned (narrative discourse, procedural texts, dialogues and so on), and in that way to satisfy the need for the even presence of all the forms and their functions, so as to select the sufficient number of confirmations which support the theoretical background. The goal of the morphological analysis is to examine the state present in the category of verbal stems and types, during which we determine the complex relations which primarily deal with the appearance of intertwining of the forms from this domain. In every type, there are verbs which preserve the state they have inherited, have one series of forms and do not show tendency to approach any other conjugational type. On the other hand, it appears that a number of verbs generate one type of their forms according to one verbal type and the others according to another one, whereas in the case of some verbs those instances of intertwining can be multiple and that is why the parallel series of verbal forms often act on the usage level. It has been determined that the presence of varieties can be caused by the factors of phonetic, morphemic and semantic nature, and at the heart of every change there is a striving of the popular speech towards constant change, which is the core feature of the idiom that possesses its own natural regulation. The transition of a verb from one verbal type to another points out the tendency which leads to the equating of the differences between some of the members of the system as well as towards the reduction of the declinational patterns, which is the consequence of linguistic economy. The appearance of varieties has been noted in all types, and the intertwining with the verbs of the third type has been most common, which shows the expansiveness of this conjugational pattern. The insight into the inventory of the morphological categories (verbal forms) and of the devices which participate in its creation (verbal endings) enables the acknowledgement of the state which deals with the (in)stability of the position of all of them. Special attention is dedicated to the forms which are missing in some of the Serbian speeches: „aoristˮ (aorist), „imperfekatˮ, „pluskvamperfekatˮ, the infinitive. By defining the inventory of the endings the status of the verbal form is determined in the system, especially if we bear in mind that the greater variety in the selection of the endings can imply its unstable position in the given speech. It has been shown that a reshaping of the inherited state is detected in the case of some forms, which is reflected in the elimination of the linguistic devices which perform the function of expressing the same grammatical information – in that way the existence of two endings in the same grammatical person is typically canceled by deriving it into one, and it is usually into the one which the majority of verbs have. The appearance of the breakthrough of the endings reserved for the creation of one form into the paradigm of another one in our material has not been noted often, which points out the conclusion that each of the fixed units has a stable position in the system and the clearly determined limits to the other forms. The cases which, nonetheless, confirm the existence of such a process clearly point out that the reasons are first to be searched for on the semantic level and then on the morphological and phonetic-phonological ones as well. What is of importance to the supervision of the state in the system is the influence of the meaning factors, bearing in mind that it is then a matter of the semantic approaching of two forms, and that is usually of the ones which perform the function of expressing similar contents. That is, for instance, the case with „aoristˮ and „imperfekatˮ, where the breakthrough of the endings of one form into the paradigm of another one indicates the weakening of the meaning difference between them, which also means the impairment of the position in the system, and, as a result, the possible beginning of the elimination process of one of the forms from the system. The goal of the analysis from the syntactic perspective is to give the most complete description possible regarding the usage value of every individual verbal form. The ve