Istorija i fikcija u romanima Dona Delila

Abstract

Rad se bavi pitanjima istorije i fikcije u prozi Dona DeLila, jednog od najistaknutijih pisaca savremene američke književnosti. Istoriju u kontekstu DeLilove poetike posmatramo i kao istoriju u širem smislu, kao akumulirano znanje i iskustvo, ali i kao istoriografiju, odnosno pokušaj da se prošlost uobliči i razume u okvirima naučnog diskursa. Tako i termin fikcija ujedno koristimo kao pojam koji upućuje na imaginarno i izmaštano, ali i na prozu, roman, umetnički diskurs. U radu stoga razmatramo pitanja istorijskog i istoriografskog, imaginarnog i umetničkog u stvaralaštvu Dona DeLila, i to prevashodno u romanima Ratnerova zvezda (1976), Beli šum (1985), Vaga (1988), Mao II (1991), Podzemlje (1997), Padač (2007) i Tačka Omega (2010). Stilska, tematska i konceptualna raznolikost odabranih dela omogućava nam praćenje razvoja istorijske svesti u romanesknom svetu ovog autora, koji karakteriše obilje sučeljenih perspektiva preuzetih iz raznovrsnih umetničkih i vanumetničkih oblasti. Osim književnih žanrova i drugih umetničkih formi, od slikarstva i arhitekture do filma i fotografije, opus Dona DeLila uključuje i diskurs drugih disciplina, poput filozofije, istoriografije, sociologije i politike, matematike, fizike i astrofizike, sve do teologije, mistike i astrologije. Stoga takvom izuzetno bogatom i raznolikom opusu u ovom radu pristupamo transdisciplinarno, ukrštanjem književnih, kulturoloških, istorijskih, političkih i filozofskih teorija. Nakon kraćeg uvoda u poetiku Dona DeLila u svetlu njegovog zanimanja za istoriju, u prvom poglavlju dajemo kritički pregled najznačajnijih teorija koje obrađuju odnos istorije i fikcije, a koje su nam pomogle da definišemo DeLilov složen pristup ovoj temi: od pozitivističkih pogleda na istoriju, preko teorije o „istorijskoj imaginaciji“ i ideje istorije kao „imaginarnog izlaganja“, teorija o poetskoj i istorijskoj iluziji, istorije kao književnog žanra i romana „istoriografske metafikcije“, do „metafizike unutrašnjeg iskustva“ i teorija koje prevazilaze okvire teksta i diskursa. U drugom poglavlju se bavimo istorijom kao tematskim i pripovedačkim okvirom u DeLilovom stvaralaštvu, od autorovog „osećaja“ istorije i uloge pojedinca u istoriji, do pripovedačkih postupaka kojima se preispituju mehanizmi stvaranja istorijskog narativa. Potonje pitanje podrobnije obrađujemo u trećem poglavlju, u svetlu tehno-kulture i diskursa modernih i novih medija, te u navedenim romanima pratimo povećanje napetosti između istorije i fikcije sa tehnološkim napretkom. Konačno, poslednje poglavlje se bavi neuhvatljivom tajnom istorije, koja u DeLilovim romanima ostaje izvan domašaja ljudskog razumevanja, kao nepresušni izvor inspiracije koja pokreće maštu naučnika i umetnika. U ovom poglavlju ujedno razmatramo odnos nauke, teologije, mistike i umetnosti kao različitih sfera ljudske delatnosti kroz koje pojedini DeLilovi junaci pokušavaju da pronađu smisao u istoriji.

This thesis explores the questions of history and fiction in the novels of Don DeLillo, one of the most distinguished contemporary American authors. In this study, history is understood both as the wealth of accumulated knowledge and experience, and as historiography, the textual practice of writing historical experience in order to define it within scientific discourse. Similarly, the term fiction is used both in the sense of imagination and fancy on the one hand, and the genre of the novel and artistic discourse in general on the other. Hence, this thesis is concerned with the problems of the historical and the historiographic, the imaginary and the artistic in Don DeLillo's opus, primarily in Ratner's Star (1976), White Noise (1985), Libra (1988), Mao II (1991), Underworld (1997), Falling Man (2007) and Point Omega (2010). The stylistic, thematic and conceptual diversity of these selected novels allows the development of a historical consciousness to be followed in these works, which are characterized by an abundance of largely conflicting perspectives taken from various artistic and non-artistic fields. Apart from different literary and other art forms, from architecture and fine arts to photography and film, DeLillo's oeuvre also borrows from the discourse of other disciplines, including philosophy, history, sociology and politics, mathematics, physics and astrophysics, theology, mysticism and astrology. Therefore, this thesis combines literary, cultural, historical, political and philosophical theories in order to approach such a diverse oeuvre from a transdisciplinary stance. After a short introduction to Don DeLillo's poetics in the light of his interest in history, the first chapter presents a critical review of some of the important theoretical concepts and hypotheses which help define the author's complex approach to this subject matter. These are the theories which analyze the boundaries and common grounds of fictional and factual discourses: from the positivist view of history as science to the theory of “historical imagination” and the concept of history as “imaginary narration,” theories of poetic and historical illusion, history as a literary genre and the genre of “historiographic metafiction,” to the “metaphysics of inner experience” and theories beyond the textual and discursive. The second chapter explores history as a thematic and narrative framework in DeLillo's novels, from the author's “sense of history” and the role of an individual in history, to the narrative strategies and techniques which examine the process of the writing of history. The latter is discussed in more detail in the third chapter, in the context of technoculture and the discourse of modern and new media, as we perceive an increase in the tension between history and fiction with the development of technology. Finally, the last chapter discusses the unfathomable secret of history, which remains forever out of reach, as a perpetual source of inspiration for DeLillo’s characters of artists and scholars. In this part we also explore the relations of science, technology, theology, mysticism and art as different spheres of human activity through which characters in DeLillo’s novels try to make sense of history.